Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Талашқон қалъаси 
Қизилтепа. Мудофаа буржи 
 
Суғдиёна. 
Турли 
манбалардаги 
Суғда, 
Суғуда, 
Суғдиёна номларининг келиб, чиқиши ва уларнинг маъноси 
ҳозирча номаълум. «Авесто»нинг Яшт китобида тилган 
олинган “Суғд макони Гава”—Суғдиёнанинг энг қадимги 
вилояти бўлиши мумкин. Баъзи маълумотларга кўра, Гава (Гау) 
– «буқа», «пода», Қашқадарё воҳаси билан боғланади. Бу сўз 
вилоятнинг жуда кўп географик номларидан такрорланиб 
сақланган (Гавдара, Гавхона, тоғлар Гау, чўққи Гау ва 
бошқалар). Эҳтимол, “Гава Суғда” атамасида “қудратли Суғд” 
тушунчаси ўз аксини топган. 

---

159 
Қашқадарёда 
энг 
кадимги 
деҳқончилик 
билан 
шуғулланган йирик марказлар ва уй–қўрғонлари қолдиқлари 
мил.авв. 
Х—VIII 
асрлар 
билан 
белгиланади. 
Шулар 
жумласидан Сангиртепа, Янгитепа, Чироқчитепа, Ерқўрғондир. 
Мазкур даврга оид Яшт маълумотлари Гава Суғда ҳақида эълон 
қилади. 
Қадимги юнон тарихчилари Суғдиёнани Бақтрия ёки сак–
массагетларга нисбатан камроқ тилга олганлар. Македониялик
Александр юришларидан сўнг Суғдиёна ҳақида маълумотлар 
анча тўлиқ бўлиб, кенгайиб боради. 
Суғдиёна – бу Зарафшон, Қашқадарё воҳаларида 
жойлашиб, жануби–шарқда Бақтрия ва шимоли–ғарбда Хоразм 
билан чегарадош бўлган. Қадимги замонларда Суғдиёна муҳим 
савдо йўлларининг чорраҳасида жойлашган. Суғдиёна ҳақида 
«Авесто», Геродот ва аҳамонийлар даври ёзувлари хабар 
қилади. 
Суғдиёнанинг маркази Мароқанда шаҳри (сўғд тилида — 
Смароканса, «учрашув, анжуманлар жойи» деб таржима 
қилинади). Мароқанданингҳаробалари – бу ҳозирги Афросиёб 
шаҳар ҳаробаларидир. Аҳамонийлар даврида унинг майдони 
219 гектардан иборат бўлиб, шаҳар мудофаа деворлари билан 
ўралган 
эди. 
Юнон 
тарихчиларининг 
маълумотларига 
қараганда, Мароқанданинг узунлиги 11 км га яқин ташқи 
девори ва қўрғони бўлган. 
Суғдиёнанинг бошқа шаҳар марказлари – Қарши воҳасида 
Ерқўрғон, Қашқадарёнинг 
шарқий қисмидаги Узунқир 
(майдони 70 га) ва Самарқандан 30 км шимолда жойлашган 
Кўктепа (майдони 100 га) ёдгорликларидир. Бу ёдгорликларда 
ўтказилган 
археология 
тадқиқотлар 
қадимги 
Суғдиёна 
аҳолисиинг хўжалиги ва маданиятини чуқурроқ ўрганиш 
имконини берди. 

---

160