Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м. Улуғбек номидаги Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Ер иншоотлари турлари.Грунтни ишлаш натижаси бу ер иншооти бўлиб, у грунт массивида грунтдан қурилган ёки грунт юзасида барпо этилган, мухандислик иншоотни ифодалайди. Ер иншооти қуйидагиларга бўлинади:


грунт юзасига нисбатан – қазилма, кўтарма, ер остида қазиш, қайта тўкиш;
хизмат муддати бўйича доимий ва вақтинча;
функсионал мақсади бўйича – котлован, траншея, чуқурлар, қудуқлар, уюмлар, тўғонлар, дамбалар, йўл кўтармалари, туннеллар, текисланган майдонлар, ер ости қазилмалари;
геометрик ўлчамлари ва фазовий шакли бўйича – чуқур, сайёз, узун ўлчовли, тўпланган, оддий, мураккаб ва бошқалар.Енг характерли ер иншоотлари 4.1-расмда келтирилган.

4.1-расм. Ер иншоотлари турлари:
1- қазилманинг кундаланг профили: а−профили тўғри бурчакли қазилма; б –трапесия шаклидаги котлован (траншея); в – доимий қазилма профили; 1-қиялик қирғоғи; 2- қичлик; 3- берма; 4- қиялик асоси; 5- қиялик туби; 6-банкет; 7- баландликлаги ариқча; ИИ- ер ости қазилмаси кесимлари; г- юмалоқди; д- туғрибурчакли; ИИИ−кўтарма профили: е−вақтинчалик кўтарма; ж – доимий;
ИВ – қайта тўкиш: котлован қўйинига ( бўшлиғи); и − траншеяга


Доимий иншоотларга – узоқ муддат хизмат қилиш учун мулжалланган – ерли тўғонлар, каналлар, релсли ва релсиз йўлларнинг тушамаси, текислашда барпо этиладиган қазилмалар ва тўкмалар. Вақтинчалик ер иншоотларига турар жой ва саноат биноларини пойдеворларни, кўприкларни ва тўғонларни барпо этишда кавланадиган қазилмалар, водопровод, оқава сув, газ ва бошқа тармоқларни ётқизиш учун қазилган траншеялар, вақтинчалик йўлларнинг кўтармалари киради.. Ҳар бир ер иншооти турғун, мустахкам ва сув билан ювилишдан ҳимояланган бўлиши керак.
Ени 3м дан катта қазилмалар котлован дейилади, лентали пойдеворлар ёки тармоқлар учун тор қазилмалар – траншеялар, алоҳида турувчи пойдеворлар ёки устунлар учун қазилмалар чуқурлар (ўра) дейилади. Бу иншоотларнинг туби ва ён юзалари, оғма ёки тик деворлари бор. Қурилиш учун етмайдиган грунтларни қазиб оладиган қазилма резерв, ортиқча грунт тўкилиб ҳосил қилинадиган кўтармалар кавалер ёки ағдарма дейилади.
Қурилиш ахлати ёки бошқа ахлатни тўкиш учун ажратилган жой–свалка (ахлатхона), қум, шағал ва бошқа қурилиш материаллари қазиб олинадиган жой – карер дейилади. Ер юзасидан беркитилган ва транспорт ва коммуникасион тунеллар ётқизиш учун барпо этилган қазилмалар ер ости қазилмалари дейилади. Қазилмалар туби ва ётиқ қияликларга эга, ер ости иншоотлари барпо этилгач (ёки ер остки иншоотининг қисми ), иншоот ва котлован қияликлари ораси грунт билан қайта тўлдирилади