Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м. Улуғбек номидаги Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Ёпишқоқлик - маълум намликдаги грунтни турли предметлар юзаларига ёпишиш қобилиятига айтилади. Катта ёпишқоқлик, механизм чўмичидан ёки машина кузовидан грунтни тўкилишини, транспортларни ишлаш шароитини қийинлаштиради. Ёпишқоқлик предметга ёпишган грунтни кўчириш учун зарур бўлган куч билан аниқланади (лой учун ёпишқоқлик 0,05 МПа гачани ташкил этади).
Ишлаш қийинлиги бўйича грунтларни (классификасиялаш) ( кесишга солиштирма қаршилик). Таснифлаш ЯМваН 2-1-1 “Ер ишларида” келтирилган. У турли грунтларни хусусиятини, грунтларни ишлаш учун қўлланиладиган ер қазийдиган ва қазиб ташийдиган машиналарни конструктив ўзига хослигини ҳисобга олган. Бир чўмичли экскаваторлар учун грунтлар 6 гуруҳга, кўп чўмичли экскаваторлар в скреперлар учун 2- гурухга, булдозерлар ва грейдерлар учун -3 гурухга ажратилади.
Грунтни қўлда ишлаш учун 7-гуруҳга, айнан: қум, қумлоқ, соғ тупроқ, лой, соф тупроқлар учун 1...4; йирик бўлакли грунтлар –5; тошлоқ грунтлар –6 ва 7 гурухга бўлинади.
1...4 гуруҳдаги грунтлар қўлда ва механизмларда осон ишланади, кейинги гурух грунтлари олдиндан юмшатилишини талаб қилади, жумладан портлатиш усули билан.
Қиялик тиклиги. Техника хавфсизлиги шарти бўйича котлован ва траншеяларни тик деворларини махкамламай кавлаш (қазиш) фақат грунтни табиий холдаги намлиги ва қуйидаги чуқурлик кўрсатгичлардан юқори бўлмаганда рухсат этилади: тукиладиган, қумли, ва шағалли грунтларда -1м; қумлоқларда -1,25 м; соғ тупроқ ва лойларда -1,5 м; жуда зич тошлоқмас грунтларда -2.0 м.
Жуда зич тошлоқмас жинсли грунтларда, чуқурлиги 3 м гача бўлган траншеяларни, махкамламасдан қазишга рухсат этилади, шу шарт биланким, грунт механизмлар ёрдамида қазилади ва бу траншеяга ишчилар тушмайди.
Котлован ва траншеяларнинг чуқурлиги кўрсатилган қийматдан катта бўлганда, деворлар махкамланиб ёки қиялик (нишаб) билан қазилади.
Грунтларнинг табиий намликдаги рухсат этилган қиялик тиклиги, ишларни бажаришдаги хавфсизлик шароитига, қазилаётган қазилма чуқурлиги ва кўтарма баландлигига боғлиқ ҳолда қабул қилинади (4.2 –жадвал).
4.2 –жадвал
Рухсат этилган қиялик тиклиги.

Грунтлар	Қиялик тиклиги қазилма чуқурлигида (м).
	1,5 гача	1,5дан 3 м гача	3 дан до 5 м гача
Табиий намликдаги, тўкма	1:0,25	1:1	1:1,25
қумли ва шағалли намли	1:0, 5	1:1	1:1
Қумлоқ	1:0,25	1:0,67	1:0,85
Соғ тупроқ	1:0	1:0,5	1:0,75
Лой	1:0	1:0,25	1:0,5
Соф қуруқ грунт(лёсс)	1:0	1:0,5	1:0,5