Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги касб-ҳунар таълими маркази

7-расм. Асалари личинкаларининг ривожланиши. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

50 
 10- Мавзу. Арихонада наслчилик ишлари 
Меҳнатни муҳофаза қилиш ва иш жойини ташкил этиш йўл-йўриғи. 
Арихонада наслчилик ишларини юритилиши билан танишиш. Наслли 
яхши ари зотларидан фойдаланиш ва сифатсиз арини яpоқсизга чиқариш. 
Наслли зотдор ари оилаларини кўпайтириш-тарқатиш. Асаларичиликда 
шу пайтгача ҳали инсон томонидан бирорта ҳам асалари зотлари 
яратилмаган. Шунга қарамасдан ҳар бир ҳудуднинг табиий-иқлим шароитига 
мослашган асалари зотлари бор. Асалари зотлари Бугунги кунда юртимизда 
маҳаллий популяциядаги асаларилар билан бирга “Ўрта рус”, “Кулранг тоғ 
Кавказ асалариси”, “Карпат”, “Италия”, “Краинка” зотли асаларилар 
тарқалган.   
Ари оилаларида баҳорда кунлар исиши билан она ари кундан-кунга 
тухум қўйишни ошириб боради ва усти беркитилган личинкали ромлар сони 
кўпайиб боради. Личинкалар етилиб, секин-аста инчалардан чиқиб уяда ёш 
арилар сони кўпая бориб, уянинг баҳорги тафтиш вақтида кенгайтирилган 
ҳолати торлик қилиб қолади ва ниҳоят оилага мумкатак инчали ромлар 
қўшишга тўғри келади. Оиланинг ички ҳажмини баҳорнинг биринчи 
кунларидан бошлаб 20 кунча ўтгандан кейин кенгайтириш ишларини 
бажарса бўлади. Оиланинг ички ҳажмини кенгайтиришни билиш учун у ёки 
бу оилани охирги мумкатак роми кўтариб кўрилганда, унинг ички тарафини 
арилар тўлиқ қоплаб ўтирган бўлса, оиланинг ички ҳажмини кенгайтириш 
вақти келганидан далолат беради. Оиланинг ички хажмини кузги ва баҳорги 
қисқартириш вақтида кўп сонли мумкатак инчали ромлар тўпланиб қолади. 
Бу тўпланган мумкатак ромларнинг ичидан сифатли яхши тортилганларини 
ажратиб олиб алоҳида яшик ва хоналарда келажакда фойдаланиш учун 
сақлаб қўйилади; ёмон, сифатсизлари эса эритишга ташланади. Сақлашга 
ажратиб олинган мумкатак инчали ромларнинг юқори қисмида бироз асал 
бўлса, бир йўла озиқ билан ҳам таъминланади. Табиатдан шарбат кела 
бошлаши билан уянинг ички ҳажмини кенгайтириш вақтида мумпарда 
ѐпиштирилган ромлар берилади. Кучли ари оилаларига бир йўла 3-4 та 
мумкатак инчали ром бериш мумкин. Бундан кейин оиланинг 
ривожланишига қараб кенгайтириш ишлари давом эттирилади. Об-ҳаво исиб 
кетиши билан, ўша кенгайтириш учун бериладиган мумкатак ромларни 
тўғридан-тўғри худди она ари тухум қўяётган жойга, яъни оиланинг ўрта 
қисмига қўйиш мумкин. Бунда инчаларни тозалаш ва она арининг тухум 
қўйиши тезлашади. Оиланинг ички ҳажмини кенгайтириш уянинг ичи 
мумкатак ромлар билан тўлгунча давом эттирилади. Ётоқ уяда эса бутун 
мавсум давомида уянинг ички ҳажмини кенгайтириш учун жой етарли 
бўлади ва табиатдан келтирилган шарбатни жойлаштириш мумкин. 

---

51 
Арихоналарда етиштирилиб кўпайтириладиган кучли асалари 
оиласида ёз мавсумининг ўрталарида 60-70 минг, дурагай зот ари 
оиласида 80-90 мингтагача ариси бўлади. Оилада ишчи ариларнинг сони 
кўп бўлиши эвазига улар қисқа вақт, яъни 20-30 кун ичида кейинги 
йилги шарбат ташиш давригача етадиган озиқ тўплай оладилар.