Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

Мусобақа ўтказиш системалари. 
Мусобақа пайтида ҳамма жамоаларга 
ғалаба учун курашишга бир хил шароит яратиб бериш ва ғолибларни ҳақиқий 
натижалар асосида аниқлаш керак. 
Мусобақаларни ўтказиш системалари ҳар хил бўлиши мумкин. Лекин у 
ѐки бу системаларни танлашда қуйидаги шароитларни ҳисобга олиш лозим: 
А) мусобақа олдида турган вазифаларни ; 
Б) мусобақа ўтказиш шароитларини; 
В) қатнашувчи жамоаларнинг сонини; 
Г) ўтказилаѐтган мусобақанинг турларини; 
Д) қатнашувчиларнинг спорт тайѐргарлиги ва ишлаб чиқаришда 
бандлигини; 

---

89 
Е) мусобақа ўтказиш жойларининг бандлиги, сони ва ҳудудий 
жойлашувини. 
Умуман олганда спорт ўйинлари мусобақаларини ўтказиш амалиѐтида 
асосан иккита (чиқиб кетиш ва айланма) система қўлланилади. 
Бу икки системанинг қўшилиши натижасида учинчи – аралаш система 
пайдо бўлади. 
Чиқиб кетиш системаси бўйича мусобақалар ўтказиш. Бу система бўйича 
мусобақалар ўтказилганда учрашувда ютқазган жамоа кейинги учрашувларда 
қатнашмайди. Натижада мусобақа охирида бирор марта ҳам ютқазмаган жамоа 
қолади. Ана шу жамоа ғолиб ҳисобланади. Охирги (финал) учрашувда ғолиб 
жамоага ютқазган жамоа иккинчи ҳисобланади. Бу системанинг афзаллиги 
шундаки, агар 64 жамоа билан айланма система бўйича мусобақаўтказиш учун 
63 календар куни талаб қилинадиган бўлса, чиқиб кетиш системаси бўйича эса 
фақат 6 календар кунининг ўзи кифоя. Лекин у бир қатор камчиликларга ҳам 
эга. Бу система барча жамоаларнинг ҳақиқий ўйинларини аниқлаш имконини 
бермайди ва шу усул қўлланилганда аксарият жамоалар жуда кам 
учрашувларда қатнашади. 
Бирорта кучли жамоа биринчи куннинг ўзида мағлубиятга учраб, 
мусобақалардан чиқиб кетиши мумкин. Чиқиб кетиш системаси бўйича 
ўтказилган мусобақаларда ҳамма учрашувлар бирор жамоанинг ғалабаси билан 
тугалланиши лозим. 
Айланма система. Мусобақалар айланма системада ўтказилганда ҳамма 
жамоалар бир-бирлари билан бир, икки ѐки ундан ҳам кўпроқ учрашиб 
чиқишлари мумкин. Пировардида бутун мусобақа давомида энг кўп очко 
тўплаган жамоа ғолиб чиқади. 
Айланма система энг такомиллашган система ҳисобланади. Чунки у фақат 
биринчи ўринни эгаллаган жамоанигина аниқлаб қолмай, балки мусобақада 
қатнашаѐтган ҳамма жамоаларнинг тайѐргарлигига қараб муносиб ўринларни 
аниқлаб беради. Бу система қатнашувчилардан катта тайѐргарликни ва 
баскетболчиларнинг бутун мусобақа даврида юқори спорт формасида 
бўлишларини талаб қилади. Айланма системанинг салбий томони – мусобақа 
ўтқазиш учун кўп вақт талаб қилишидир. Вақтдан ютиш учун жамоаларни бир 
нечта гуруҳларга бўлиш мумкин. 
Аралаш система. Мусобақаларни аралаш системада ўтказилганда 
учрашувларнинг бир қисми айланма, икинчи қисми эса чиқиб кетиш 
системасида ўтказилади. Бу усул мусобақаларда қатҳашаѐтган жамоалар сони 
кўп ҳамда улар бир бирларидан ҳудудий жиҳатдан узоқда жойлашганда 
қўлланилади. Бунда ҳамма жамоалар зоналарга ва гуруҳларга бўлинади. 
Мусобақалар зоналарда ва гуруҳларда чиқиб кетиш бўйича ўтказилса, финал 
мусобақалари эса айланма системаси бўйича ўтказилиши мумкин ва аксинча.