Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жисмоний маданият

Ҳаракат частотасини ўлчаш қоида сифатида вақтнинг қисқа интервали орқали олиб борилади. Спринт масофасидаги ҳаракат частотаси бир секундда бажарадиган қадамлар сонини, қадамлар частотасини санаш орқали аниқланади.
Циклли ҳаракатлар тезлигини ривожлантириш, максимал тезликда бажариладиган машқларни бажариш орқали амалга оширилади.
В.П. Филиннинг (1970) исботлашича, спорт тренировкаси-нинг бошларида тор йўналишдаги – фақат тезлик билан бажариладиган машқлар билан тезликни ривожлантиришни машқ қилиш салбий оқибатларга олиб келар экан. Бу услубни қўллаш орқали эришилган натижа спринтда 1-1,5 секундгагина яхшиланганлиги кузатилган холос.
Умумжисмоний тайёргарликни ошириш учун машғулот-ларни бошида организмда чарчаш аломатлари сезилмай туриб тор йўналишдаги тезлик сифатларини ривожлантириш машқларини қўллаш ижобий натижа бериши амалда исботланган.
Юқорида қайд қилинганлар қоида бўлиб, фақат унга риоя қилиш билан чекланиб қолинса, тор йўналишдаги тезлик учун берилган машқлар “тезлик тўсиғи”нинг (скоростной баръерни) пайдо бўлишига сабаб бўлиши мукин. Тезлик тўсиғи шаклла- надиган тезликка организмда юзага келадиган рефлекс бўлиб, машқни бажариш бошлангандан сўнг югурувчи фақат олдин эришилган тезликни намоён қилиш билан чекланади. Ўткази- ладиган тренировкалар наф бермайди, тезликнинг стабиллашуви содир бўлади.
Ҳаракат тезлигини ривожлантириш учун ҳозирги кун амалиётида ҳаракат частотасини оширишни машқ қилиш, уни кўп маротабалаб такрорлаш, сонини ошириб бориш ва ўзгарувчан тезликда машқ қилиш методларидан фойдаланилади. Бундай методларнинг самарадорлиги танланган масофага боғлиқ. Масофа шундай танланиши лозимки машқланувчининг такрорий уриниш ларидаги тезлиги (бошланғич тезлик) тренировканинг охиридаги уринишларда ҳам пасаймаслиги ва ўша тезликда масофа босиб ўтилиши машқ қилиниши лозим.
Максимал интенсивликда бажариладиган иш анаэроб шаро итда ўтади, шунинг учун дам олиш интервали уринишлар орасида кислородга муҳтожликни қондира оладиган даражада белгиланиши (ўрнатилиши) лозим. Уларнинг оралиғини енгил югуриш, осойишта юриш ва бошқалар билан тўлдириш зарур.
Эмоционаллик ва қўзғалишнинг юқори даражаси тезкор-лик имкониятларининг намоён бўлиши учун шароит яратади. Бунда ўйин ва мусобақа методларидан(жисмоний тарбия методлари мавзусида танишамиз) фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Шуғулланиш жараёнида чарчаш ҳолати кўзга ташланса, машқланиш максимал тезкорликни эмас, “тезкорлик чидам- лилиги”нинг ривожланиши томон юз тутишини унитмаслигимиз лозим. Шуғулланувчининг ёшини маълум даврлари ва уларнинг индивидуал хусусиятлари тезликни ривожлантириш имкони ятларига таъсир ўтказади. Бу сифатни ривожлантириш учун қизларда 11-12, ўғил болаларда эса 12-13 ёш қулай ҳисобланади.
Машқларни стандарт равишда, ўзгартирмай такрорлайвериш ёшликданоқ “тезликнинг тўсиғини” вужудга келишига сабаб бўлиши мумкинлигини ёздик. Кичик мактаб ёшидагиларда ҳаракат­ли ўйинлар, ўрта ва катта мактаб ёшидагиларда спорт ўйинлари орқали ёки стандарт югуриш масофа танлаб, уни босиб ўтишни машқ қилиш машғулотларидан фойдаланиш аҳамиятлироқдир.
Ҳаракат реакциясининг тезлиги. Индивиднинг қандайдир танланган сигналга, буйруққа, овозга жавобан тезкорлиги тушунилади.
Ҳаракат реакцияси икки турга ажратилади: содда (оддий) ҳаракат реакцияси - кутилган сигналга, олдиндан маълум бўлган, бажарилган ҳаракатлар орқали жавоб қилиш.
Мураккаб реакция - танлай олиш реакциясидир. Олдиндан белгиланган ҳаракатни бажариш учун бир неча сигнал ичидан шартланганини танлаб олиб ёки сигналга олдиндан белгиланган қатор ҳаракатлардан бир нечасини қўшиб тез бажариш тушунилади.
Ҳаракатланаётган объектга нисбатан реакция кўпинча ўйинларда, асосан спорт ўйинларида, спорт якка курашларида, масалан, ўйинчининг рақиби томонидан ёки шериги томонидан узатилган тўпни қабул қилиб олиш учун чиқиши, жой танлаб тўп йўлига чиқиши.
Мураккаб ҳаракат реакциясининг давом этиш вақти соддасидан – оддий ҳаракат реакциясининг давом этиш муддатидан бирмунча узунроқ бўлади.