Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Баҳолаш мезонлари БВ гуруҳи 
БВ турлари 
Инкубация даври 
Тез таъсир этувчи 
Заҳарли ботулизм 
Секин таъсир этувчи 
Ўлат, 
сибир 
яраси, 
тулямерия, 
венесуэлла энцефаломислити, сариқ 
лихорадка, мелиоидоз 
Кейин таъсир этувчи 
Бруцеллез, тиф, оспа, кулихородка 
Талофат оғирлиги 
Ҳалок эттирувчи таъсир 
Ўлат, сибир яраси, сариқ лихорадка, 
оспа, ботулизм 
Фаолиятни вақтинчалик 
тўхтатадиган 
Венесуэлла 
энцефаломислити, 
туляремия, бруцеллез, кулихорадка, 
мелиоидоз 
Юқумлилиги 
Контагиоз
Ўлат, оспа
Ноконтагиоз
Сибир 
яраси, 
туляремия, 
кулихорадка, бруцеллез, ботулизм, 
мелиоидоз 
Қўзғатувчини ташқи 
муҳитга чидамлилиги 
Чидамсиз
Ўлат, венесуэлла энцефаломислит, 
сариқ лихорадка, ботулизм 
Нисбатан чидамли 
Мелиоидоз, бруцеллез, туляремия, 
тиф, оспа 
Юқори чидамли 
Сибир яраси, кулихорадка 
Ҳозирги кунда юқорида қайд этилган оммавий қирғин қуроллари 
террористик гуруҳлар томонидан ҳам ишлатилиши мумкин. Терроризмни 
таснифи 10-расмда келтирилган. 
109 

---

10-Расм. Терроризм таснифи.
 
Сиѐсий
Давлат
Диний
Миллий
Умумжиноий
Криминал
Ички
Халқаро
Якка
Гуруҳли
Оммавий
Меркантил
Апокалиптик
Умумий
Ядровий
Кимѐвий
Бактериологик
Электромагнитли
Кибернетика
ли
Информация
ли
Иқтисодий
- оддий
қуроллар 
- портловчи 
қурилмалар 
Электромагн
ит нурланиш 
генераторлар
и
Компьютер 
вируслари ва 
дастурлар 
Оммавий 
ахборот 
воситлаари 
Иқтисодиѐт ва 
молия 
соҳаларини 
дестабилловчи 
воситалар 
Ядровий, кимѐвий ва бактерилогик воситалар
ғоявий асос ва ҳудуди бўйича 
кўлами бўйича 
қўлланиладиган куч ва воситалар
бўйича 
мақсад ва вазифалар бўйича 
террорчилик учун фойдаланиладиган воситалар тури бўйича 
Терроризм
110 

---

Ҳозирги замон бўлиши мумкин бўлган уруши, терроризм хусусияти ва 
ундаги фуқаро муҳофазаси 
Агарда, уруш бўлиб, унда оммавий қирғин қуроллари қўлланилса, бу 
уруш оммавий қирғин уруш бўлиб, жуда кичик муддатда миллионлаб бегуноҳ 
одамлар ўлиши мумкин. Айниқса, бу урушда на фронт бўлади, на аниқ душман 
жойи бўлади, чунки юқорида кўрсатилганидек уруш қуроллари ҳавода ҳам, 
сувда ҳам ҳаттоки ер остида ҳам, ер шари ва чегара билмас осмоннинг хоҳлаган 
ерида бўлиши мумкин. Шунинг учун, бундай урушда нафақат қуролли кучлари, 
балки тинч аҳоли, улар яшаб турган ҳудудлар буткул вайронага айланиши 
мумкин. 
Агарда бу урушда тезлик билан фуқаро муҳофазаси ташкил этилмаса, 
жуда кўп аҳоли, айниқса аҳоли зич яшаѐтган ҳудудларда жуда кўп одамлар 
ўлиши, талофат кўриши мумкин. Худди шундай, катта талофат саноатли 
шаҳарларда, сиѐсий-маъмурий ва маданий марказларда бўлиши мумкин. 
Қишлоқ хўжалик районларида радиоактив қолдиқлар, заҳарловчи 
моддалар ва бактериологик инфекция тарқатувчи турли микроблар тарқалиши 
мумкин. 
Шунинг учун, бўлажак ракета-ядровий, кимѐвий, бактериологик урушида 
камроқ талофат кўриш мақсадида, ҳудудимизнинг барча ерларида ФМни 
ташкиллаштириш лозим бўлади. Шулардан келиб чиққан ҳолда, фуқаро 
муҳофазаси, бу умумдавлат муҳофаза ишлари бўлиб, тинчлик пайтида ҳам 
давлатимиз бунга катта эътибор бераяпти. 
Бунда аҳолини оммавий қирғин қуролларидан ҳимоя қилишда, махсус 
ишлар олиб борилиши, махсус қурилмалар қурилиши, халқ хўжалиги 
объектлари ишини ҳарбий ҳолат вақтида мустаҳкам ишлашни таъминлаш, 
турли муҳандис-техникавий ташкилий ишларни бажариш керак бўлади. Чунки 
бу билан оммавий қирғин уруш таъсирини максимал даражада камайтириш, 
душманнинг ҳужумидан келиб чиққан оқибатларни бартараф этиш шароитини 
яратиш лозим бўлади. 
Умумий уруш ўчоғида ва талофат зоналарида зудлик билан қутқарув, 
авария-тиклаш ишларини олиб бориш, фуқаро муҳофазаси ишларининг 
асосийларидан ҳисобланади. 
Фуқаро муҳофазаси ишлаб чиқариш ҳудудлари принципи бўйича 
тузилади, бунда халқ хўжалигининг ҳар бир объекти бўйича ҳам, алоҳида 
ташкил этилса мақсадга мувофиқ бўлади. 
Халқ хўжалиги объектларининг турларига, характерига қараб муҳофаза: 
алоқа ва ахборотлаш, тиббий радиацияга қарши ва кимѐвий ҳимоя, жамоа 
тартибини сақлаш, ѐнғинга қарши, энергия таъминоти ва светомоскировка, 
авария-техникавий, ѐшириниш жойлари, транспорт ва моддий-техникавий 
таъминот ва бошқаларни бажаради. 
Хабар бериш ва алоқа хизматлари мавжудки, улар алоқа ташкилотлари 
қошида ташкил этилади, унга замонавий хабар бериш воситалари қўллаш йўли 
билан доимий тайѐргарликда туриш зиммаси юклатилади. 
111 

---

112 
Тиббиѐт хизмати соғлиқни сақлаш пунктлари, поликлиникалари қошида 
ташкил этилиб унинг бошлиғи этиб бош врачлар тайинланади. 
Радиацияга ва кимѐвий ҳужумига қарши хизматда, асосан одамларни, 
овқатланиш блокларини, омборхоналарини ва ҳ.к. радиациянинг ва кимѐвий 
заҳарлардан сақланиш ишларини олиб боришда халқ посбонлари ва турли 
жамоа татибини сақлаш ходимлари ѐрдамда, объектларни қўриқлаш, жамоа 
тартибини сақлаш ишларини бажарсада ѐнғинга қарши хизматда шу тизим 
ходимлари доимо ѐнғинни бартараф этиш учун тайѐр бўлишлари талаб этилади. 
Худди шунингдек, барча бошқа хизматлар ҳам фуқароларни муҳофазаси 
ишларида тайѐр бўлишлари керак. 
Бунинг учун махсус фавқулодда вазиятда фуқаро муҳофазаси кучлари 
ташкил этилади. 
Бу кучлар, умумий ва фуқаро муҳофазаси хизматига бўлинади. 
Умумий хизмат қутқарув ва авария тиклаш ишларини бажарса, фуқаро 
муҳофазаси кучлари эса махсус белгиланган ишларни бажаради. 
Терроризм муаммоси билан тўқнаш келган халқлар, хусусан инглизлар 
шундай дейишади: «Биз ушбу ҳол юз бериши мумкинлигини биламиз, бунга 
ҳар дақиқада тайѐрмиз. Шунчалик тайѐрмизки, бу хақда ўйламай ҳам қўйдик. 
Бундай ҳол исталган дақиқада юз бериши мумкинлиги тўғрисидаги билимлар 
ҳаѐт кечиришимизга халақит бермаслиги лозим. Аксинча, саросимага 
тушишимизга йўл қўйилмаслиги зарур». 
Агар бундан бир неча йиллар олдин террорчилар томонидан 
портлатилган уй-жой бинолари, метрода улар томонидан қўлланилган 
заҳарловчи моддалар, гаровга олинганлар ва ҳ.к. тўғрисида фақат киноларда 
кўрган ѐки оммавий ахборот воситаларида ўқиган бўлсак, эндиликда бундай 
ҳодисалар билан Ўзбекистонда ҳам тўқнаш кела бошладик. Афсуски, шундай 
вазиятлар юзага келмоқдаки, террорчилик ҳаракатлари содир этилган зонада 
қолмаслигимизга кафолат йўқ. Шу сабабли бу каби фавқулодда вазиятларда 
ўзини тутиш қоидаларини билиб қўйсак зарар қилмайди. Ҳаѐтимизда учраши 
мумкин бўлган барча ҳолатларга тавсия беришнинг иложи йўқ, албатта. Аммо, 
айрим маслаҳатларимиз асқотиб қолиши мумкин. 
Биз XXI аср экстремистларининг ҳар бир чиқишига тайѐр турмоғимиз 
зарур. Бу бизнинг келажак авлодлар ҳаѐти ҳаққи-ҳурмати тириклар ва қурбон 
бўлганлар олдидаги бурчимиздир..