Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

1.L миқдорга таъсир этувчи омиллар:
а) иш куни, ҳафтаси, йилининг давоми;
б) ишчи кучининг ёш таркиби; 
в) ишчи кучининг жинс бўйича таркиби. 
2.МУга таъсир этувчи омиллар:
а) умумий таълим даражаси; 
б) касбий таълим даражаси
в) кўникма даражаси (касб бўйича ишлаган вақт); 
г) меҳнатга ҳақ тўлаш даражаси ва тизими. 
Ишлаб чиқариш фондлари (моддийлашган меҳнат): 
1.К миқдорига таъсир этувчи омиллар:
а) фондларнинг қанча вақт ишлатилиши ва потенциал 
қувватлардан фойдаланиш даражаси; 
б) фондларнинг айланма тезлиги. 
2.Ишлаб чиқариш фондлари баҳоланишига таъсир 
этувчи омиллар: 
а) фондлар технологик даражаси ва маънавий эскириш 
даражаси; 
б) фондларнинг тармоқлараро тақсимланиши; 
в) фондларнинг ҳудудий тақсимланиши; 
г) ишлаб чиқариш кўлами. 
Омилли ёндашувнинг ривожи ишлаб чиқариш функцияси 
усули такомиллашувидан кўра, иқтисодий ва статистик ишлар 
чуқурлашувини кўзда тутади. 
Омил таҳлил ва прогнозлашда тармоқлараро нуқтаи 
назарларга ёндашиш мақсадга мувофиқдир. Биринчидан, 
тармоқларнинг омиллар ва хусусиятлари роли кучаяди, оралиқ 
харажатлар (хом ашё, ёқил\и, электрэнегия, яримфабрикатлар) 
муҳим аҳамият касб этади. 

---

93 
Иккинчидан жонли меҳнат ва ишлаб чиқариш 
фондларини дифференциялаш имкони пайдо бўлади (масалан, 
иш кучини касблар ва малака даражасига қараб гуруҳлаш). 
Учинчидан бир тармоқ ўсиши бошқа тармоқ ўсишига асос 
бўлгани учун, омил таҳлил таркибий таҳлил билан бирикиб 
кетади. 
 
7.2.Умумий талабни прогнозлаш 
Ялпи талаб – бу, барча хўжалик субъектлари (ҳукумат, уй 
хўжаликлари, фирмалар), товар ва хизматлар истеъмолчилари 
сифатида турли нарх даражаларида бу субъектлар қанча товар ва 
хизматлар сотиб олишларини кўрсатувчи моделдир. 
«Макроиқтисодиёт» курсида Ялпи талабнинг нарх ва 
нархдан бошқа омиллари мавжудлиги маълум. ЯММни харажат 
бўйича аниқловчи ва Ялпи талаб- AD ни ҳисобга олувчи баҳодан 
ташқари омиллар кўрсаткичлари ўхшашлигига эътиборни 
тортади: 
ЯИМқС+J
g
+G+X
n
, 
Бу ерда: С-шахсий истеъмол харажатлари; 
J
g
-ялпи ички хусусий инвестициялар; 
G- ҳукуматни товар ва хизматлар хариди; 
X
n
-соф экспорт. 
Ялпи талаб истеъмол, инвестицион, давлат харажатлари 
ва соф экспорт йи\индисидан иборат. Агар бу нархсиз 
омилларни қўшса, нархлардаги (ўртача тортилган нарх) товар ва 
хизматларга ЯТни топамиз. ЯММ ва AD орасида фарқ нима? 
Гап шундаки, истеъмол харажатлари (С)- ЯММ элементи 
сифатида қаралганда, сотилган, яъни талаб қилинган товар ва 
хизматлар тушунилади. Бу ҳолда таҳлил ва прогнозланганда 
шахсий истеъмол харажатлари ва истеъмол харажатлари каби 
тушунчалардан 
фойдаланиш 
мумкин. 
ЯММнинг 
истеъмолчисини топмаган қисми ЯММ ҳисобида ялпи ички 
хусусий инвестицияларга товар ва хизматлар заҳиралари 
ўзгариши инвестицияси сифатида киради. Заҳира ошиши ишлаб 

---

94 
чиқариш (таклиф) сотувдан (талаб) ошганини билдиради ва бу 
фарқ ЯММ ҳисоб - китобида ҳисобга олиниши керак. 
Агар заҳиралар камайса, бу йил ишлаб чиқариш сотув 
ҳажмидан камлигини, яъни ўтган йил заҳиралари сотилганини 
билдиради. Бунда ЯММни заҳиралар камайиши миқдорига 
камайтириш 
лозим. 
Бундан 
ташқари 
узоқ 
муддат 
фойдаланиладиган товарлар харажатларига фақат уларнинг 
амортизацияси киритилади. Бу ҳам шу йилда, ҳам ўтган 
даврларда сотиб олинган товарларга тегишли. Узоқ муддат 
фойдаланиладиган товарларнинг сотилмаган қисми заҳираларга 
инвестиция сифатида киритилади.