Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

 
 

---

90 
 
 
 
 
 
 
VII мавзу. ПРОГНОЗЛАШТИРИШДА 
ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАРДАН 
ФОЙДАЛАНИШ 
7.1.Иқтисодий ўсишнинг эконометрик 
модели 
Иқтисодий ўсишни прогнозлаш (ИЎП) турмуш даражаси, 
эконометрик (нормативлар, чекланишлар), ташқи иқтисодий ва 
ҳарбий стратегик прогноз талабларини ҳисобга олади. 
У ёки бу даражадаги барқарор иқтисодий тизимга эга 
кўпчилик давлатларда иқтисодий ўсишни прогнозлашда 
қуйидаги турдаги кўп омилли эконометрик моделлар кенг 
тарқалган: 
Y қ f(X
1
,X
2
,…,X
n
) 
Бир омилли моделлар ҳам кенг қўлланилади. Масалан, 
иқтисодий ўсишнинг вақтга бо\лиқлигини ифодаловчи моделлар 
ёки ўтган даврга нисбатан ишлаб чиқариш фондлари ёки 
капитал (К) ўзгариши кам бўлган қисқа муддатли даврда таҳлил 
ва прогнозлаштиришда иқтисодий ўсиш ва меҳнат ресурслари 
(L) орасидаги бо\лиқлик модели. 
Ишлаб чиқариш функцияси шаклидаги модел энг кенг 
тарқалган: 


L
K
A
Y
0

`

ва 

ни миқдорига қараб иқтисодий ўсишнинг 3 тури 
мавжуд: 
Агар (



)
1

бўлганда миллий маҳсулот (даромад) 
ишлаб чиқариш омиллари (капитал ва меҳнат) саЎзбекистонига 

---

91 
мутаносиб равишда ошади, умумий иқтисодий самарадорлик 
ўзгаришсиз қолади, ишлаб чиқариш фақат экстенсив кенгайиб, 
капиталнинг паст самарадорлиги меҳнат ресурслари ошиши 
ҳисобига қопланади. 
Агар (



)>1 бўлса, ишлаб чиқариш омиллари n марта 
ошганда, ишлаб чиқариш n мартадан кўпроқ ошади, яъни ишлаб 
чиқаришнинг ўсиши омиллар умумий харажатини акс эттиради. 
Лекин бу ФТТ ютуқларини, яъни янги техника ва 
технологияларни 
киритиб, 
ишлаб 
чиқариш 
фондлари 
самарадорлиги 
ошади 
ёки 
фондларнинг 
ўзгармас 
самарадорлигида МУ ошади. Биринчи ҳолатда

>

ва ўсиш 
фондларни тежайди, иккинчисида 

<

ва ўсиш меҳнатни 
тежайди. 
Агар(

+

)<1 бўлса, ишлаб чиқариш ўсиши ишлаб 
чиқариш омиллари ўсишига нисбатан секинроқдир. Бунда 
умумий самарадорлик пасаяди, ўсиш деинтехсификацияси рўй 
беради. 
Ишлаб чиқариш функцияси (

қ

)қ1 бўлган ҳолатни 
тасвирлаш Кобба-Дуглас функцияси деб аталади ва уни 
«Макроиқтисодиёт» курсида кўриб чиқиш керак. 
Иккинчи ҳолда, ФТТнинг тасвири остида ИГФда 
(

+

)>1да бу тасвирни акс эттирувчи миқдорни топиш керак. 
Агар ФТТ нотекис бўлса, ИЧФ қуйидаги кўринишда бўлади: 
t
e
L
AK
Y




. 
Умумий самарадорлик ўзгаришида ишлаб чиқариш 
фондлари ва жонли меҳнатнинг самарадорлик ўзгаришини 
алоҳида кўриб чиқиш мумкин:
L
К





. 
ИЧФнинг юқорида кўрилган туридан ташқари ишлаб 
чиқариш натижаси (Y) бевосита ишлаб чиқариш омиллари 
миқдори орқали эмас, балки омиллар миқдорига ҳамда 
самарадорликка таъсир этувчи омиллар орқали билвосита 
бо\лиқликни кўриб чиқиш мумкин. 

---

92 
Ишлаб чиқариш омиллари (капитал, меҳнат, ФТТ) 
бирламчи омиллар сифатида, уларга таъсир этувчи омиллар эса 
иккиламчи омиллар сифатида намоён бўлади. 
Иккиламчи омилларни 2 томонлама қараб чиқиш 
мумкин. 
Бир томондан улар глобал омилларнинг миқдорига, 
иккинчи томондан уларнинг самарадорлигига таъсир этишади. 
Омилларни таснифлашда қуйидаги мисолни келтирамиз: 
Ишлаб чиқариш соҳасида жонли меҳнат: