Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «энергетика»

Ишга тайёргарлик кўриш. 1.Назарий маpлумотни так-рорлаш: кетма-кет қўзғатишли ўзгармас ток двигателининг тезлик ва механик характеристикалари; турли ишчи ва тўх-татиш режимларида табиий ва сунpий характеристикалари; кетма-кет қўзғатишли двигателнинг якор занжирига қўшимча қаршилик улангандаги (шунтланган) олинган характеристика-лар.
2. Ишчи дафтарда тажриба натижаларини киритадиган жадваллар ва графикларни қуриш учун зарур бўлган коорди-ната юзаларини тайёрлаш
Ишни бажариш тартиби. А с о с и й т у ш у н ч а л а р. Кетма-кет қўзғатишли электр двигателнинг қўзьатув чўлғами якор занжирига кетма-кет уланган. Шунинг учун якор токи (юклама токи) қўзьатув токига тенг, яoни: I_a = I_қ. Электр двигателнинг юкламаси ўзгарганда унинг қўзьатув токи хамда Ф магнит оқими ўзгаради. Ушбу холат кетма-кет қўзғатишли электр двигателларни алохида хусусиятли бўли-шига сабабчи бўлади (№ 19 ишга эътибор берилсин).
Кетма-кет қўзғатишли электр двигателининг тезлик ха-рактеристикаси қуйидаги тенглама билан ифодаланади:
n = = - (3.1)
бунда R = r + r_куш
Лекин бу двигателнинг магнит оқими параллел (мус-тақил) қўзғатишли электр двигателникига қараганда ўзга-ради, чунки юклама токига боғлиқ.
Бундай боғланиш магнитланиш эгри чизиьи билан ифо-даланади ва аналитик кўринишга эга эмас. Оқибатда кетма-кет қўзғатишли ўзгармас электр двигателни тезлик ва механик характеристикаларини хисоблаш учун тенгламаси йўқ.
Агар электр двигателни магнит системаси тўйинмаган деб фараз қилсак (бу холатда электр двигател кичик юклама билан ишлаб, якор токи I_а  0,5I_ном тенг деб қабул қилинади) магнит оқим Ф қўзьатув токига пропорционал бўлади: I_қ = I_а
Ф = c_I · I_a (3.2)
бунда c_I = Ф/I_a – пропорционаллик коэффициенти.
Ушбу холат учун тезлик характеристикасининг тенгла-маси қуйидаги кўринишда бўлади:
n = - (3.3)
ёки
n = (A/I_в) – В (3.4)
бунда А = U/(с_е·с_I) ва В = R/(c_е·с_I) – ўзгармас қийматлар. (3.4) тенгламанинг графиги 3.1-расм, 1 графикда келтирилганга тескариси бўлади.
Электр двигателнинг электрмагнит моменти (Н.м)
М = с_м · Ф · I_а
Магнит системаси тўйинмаган холат учун
М = с_м · с_ф · I_а² (3.5)
(3.5) тенгламасидан якор токини аниқласа бўлади:
I_a = (3.6)
бунда c_ф = Ф/I_а - пропорционаллик коэффициенти
(3.6) тенгламаси (3.3) га киритилса механик характеристика тенгламаси келиб чиқади:
n = - (3.7)
ёки
n = C/ - В = CM^-1/2 - В (3.8)
бунда C = /(c_е с_i) - ўзгармас сон.
(3.8) тенглама манфий касрли даражасига эга бўлган функциянинг графиги (3.1 расмдаги 2 эгри чизиьи).
Чиқа-рилган (3.4) тезлик характе-ристикаси ва (3.8) механик ха-рактеристикаси тенгламалари орқали айтиб кетилган харак-теристикаларни хисоблаш ва қу чунки ушбу тенгламалар тўйинмаган магнит тизими учун тузил-ган.Тенгламалар кетма-кет қўзғатишли ўзгармас ток двигателларининг характеристикалари тўғрисида фақатгина умумий тушунчасини беради ва лекин қуйидаги хулосани қилиш учун имкон яратади: 1) характеристикалар -риш учун қўллаш мумкин эмас,