Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «энергетика»

n,айл/мин	Iа,А	М, Нм
Изох
				rк1=0

Моментни ҳисоблашда қуйидаги тенглама билан фойдаланиш мумкин (Нм)

М = с_мФ I_а (2.15)
(2.15) тенгламага кўра аниқланадиган электр двигателнинг электромагнит моменти унинг валида салт режимида ҳосил бўладиган М₀ момент каттароқ бўлган қиймат. Лекин қуввати 2 кВт ва ортиқ бўлган ўзгармас ток электр машиналари учун электромагнит моменти номинал фойдали моментдан 3-4 % га ортади холос.
Ўзгармас с_м кўрсаткичи ва асосий магнит оқими Ф кўпайтмасини (2.15) номинал момент М_ном ва якор токини I_аном қўллаган ҳолда аниқлаш мумкин:
с_м Ф = М_н /I_аном (2.16)

Моментнинг номинал қиймати (Нм)

М_ном = 9,55 Р_ном /n_ном (2.17)

бунда Р_ном – тажриба двигателини номинал қуввати, Вт

Якор токини номинал қиймати (А)

I_аном = I_ном - I_кном (2.18)
бунда I_ном – электр двигателни номинал юклама токи, А I_кном – тажриба двигателининг номинал қўзьатув токи, А
Шуни таoкидлаш жоизки тажриба двигатели учун моментини М аниқлашда с_мФ кўпайтмани (бутун юкламалар диапазони учун) бир хил қилиб олиш ноаниқликка олиб келади. Сабаби асосий магнит оқим Ф қиймати параллел (мустақил) қўзғатишли двигателда юклама ортган сари бир оз камаяди, чунки бунда якор магнитсизланади. Лекин, бундай таъсир замонавий электр двигателларининг сериялари учун сезиларли эмас, чунки қўшимча турғунлантирувчи чўлғами мавжуд. Якор занжирига кетма-кет уланган кам ўрамли турғунлантирувчи чўлғамда электр двигатели юкланганда қўшимча мюк хосил бўлади.
С у н o и й х а р а к т е р и с т и к а л а р н и қ у р и ш у ч у н о л и н а д и г а н қ и й м а т л а р. Сунoий характеристикалар тармоқ кучланиши номинал, тажриба двигатели ва ЮМ1 юк машинани қўзьатув токи номинал, ҳамда тажриба двигателини якор занжирига қўшимча қар-шилик (К1 калити узилган, К2 калити аввал 1 холатга, кейин эса 2 холатга уланади) уланганда олинади.
Сунoий характеристикани олиш ҳам табиий харак-теристикани олиш тартибига ўхшаш бўлиб, тажрибани ўтка-зиш генератор тўхтатувчи режимидан бошланади (n > n_о), сўнг ЮМ2 машинани қўзьатув токи камайтирилиб двигател режимига ўтилади. Қачонки ЮМ2 машинанинг қўзьатув токи нолга етганда П1 қайта улагич ёрдамида чўлғамга келти-рилаётган кучланишни қутби (йўналиши ўзгаради) ва секин аста қўзьатув токи оширилади. ЮМ1 ва ЮМ2 машиналарнинг якор занжирларидаги ток ўсиши давом этади ва ЮМ1 хосил қилаётган момент аввал М электр двигателни моментига тенг бўлади ва якор тўхтайди (қисқа туташув режими); кейин эса ЮМ1 машинанинг айлантирувчи моменти таъсирида двига-телнинг якори қарама-қарши йўналишда айланишни бошлайди, яoни тажриба двигатели тескари уланишли тўхтатиш режими-га ўтади. Бу ъолатда электр двигателнинг электромагнит моменти тўхтатувчи бўлиб қолади ва ундаги ишлаб чиқилган электр энергияси қаршиликларни R = r + r_к қиздиришга сарфланади. ЮМ1 машинаси – двигател режимида, ЮМ2 машинаси – генератор режимида ва АД – асинхрон машниаси двигател режимида ишлайди. Энергия узгарувчан ток тармогидан берилади ва лаборатория қурилмаси машиналар-даги йўқотишларни қоплайди ва тажриба двигателини якор занжиридаги қўшимча қаршиликни қизишига олиб келади. Ўзгармас ток тармоьидан хам оз миқдорда энергия келади ва r_к қўшимча қаршиликни қиздиришга сарфланади. Тескари уланишли тўхтатиш режими тажрибаси тажриба двигателини тезлиги рухсат этилган қийматига еткунча қадар олиб борилади. Шуни назарда тутиш керакки, тескари уланишли тўхтатиш режимида тажриба двигателининг якори қарама-қарши йўналишда (двигател режимига нисбатан) айланади, шунинг учун тезликни қийматини аниқлашда П2 қайта улагичи 1 ъолатдан ва 2 холатга ўтказилиши лозим ва ўлчов ускунани кўрсатган қийматлари « - » ишораси билан ёзилиши керак.
Ўлчов ускуналаридан тенг интервал билан олинган якор токи қийматлари 2.3 жадвалига киритилади. Ъар қайси режим учун тўртта–бешта ўлчов натижаси олинади. Тажриба икки маротаба ўтказилади: биринчисида қўшимча қаршилик r_к1 билан (К2 калити 1 холатда) ва иккинчисида қўшимча қаршилик r_к2 билан (К2 калити 2 холатда).

2.3 жадвали

Улчов номери	Ia,A	n,айл/мин	М, Нм	Ia, A	n,айл/мин	М, Нм
	rқўш 1=…..Ом			rқўш 2=…..Ом

Момент М қиймати (2,15) бўйича аниқланади.
Д и н а м и к т ў х т а т и ш р е ж и м и х а р а к т е р и с т и к а л а р и- н и қ у р и ш у ч у н т а ж р и б а д а қ и й м а т л а р н и о л и ш. Динамик тўхтатиш режимини ҳосил қилиш учун двигателни уланиш схемаси ўзгартирилиши керак, яoни якор тармоқдан узилиб r_тўх қаршилигига К4 калити ёрдамида уланади (2.3-расм). Схеманинг қолган қисми ўзгармайди.
Д