Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «энергетика»

4.3-расм. Уч фазали асинхрон электр двигателни механик характеристикаларни олиш учун лаборатория ыурилмаси


ескари уланишли тўхта-тиш режимини амалга оширишда ўзгача услубни ҳам қўллаш мум-кин: бунда статорнинг магнит майдони айланиш йўналиши ўзгармайди, электр двигателнинг ротори эса ташқи (юклама) моменти таъсирида айланиш йўналишини ўзгартиради. Ушбу режим учун электр двигателнинг характеристикаси двигател режимини характеристикасининг давоми бўлиб координата ўқларини тўртинчи квадрантида жойлашади (4.2-расм).
Динамик тўхтатиш режими асинхрон электр двигател учун қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади: статор чўлғами тармоқдан узилади, яoни П1 қайта улагич нейтрал холатга келтирилади, сўнг 2 холатга ўтказилади (4.3-расм).
Натижада статор чўлғамининг икки фазаси ўзгармас ток манбаасига уланади. Ўзгармас ток статор чўлғамидан ўтиб статор ўзагига нисбатан силжимайдиган магнит майдонини хосил қилади. Лекин ротор инерция бўйича айланишни давом этади ва ушбу магнит майдон ротор чўлғамида ўзгармас ток ҳосил қилади. Ротор токи ва статор магнит майдонини ўзаро таъсирида тўхтатиш (тормозловчи) моментни ҳосил қилади. Тормозловчи моментнинг қиймати статор чўлғамининг МЮКси роторнинг актив қаршилиги ва айланиш тезлиги билан белгиланади. Тўхтатиш режими роторнинг тўла тўхтатишгача олиб борилади. Янада эффектив тўхтатишга эга бўлиш мақсадида ротор занжирига актив қаршилик киритилади.
Динамик тўхтатиш режимидаги электр двигателни меха-ник характеристикалари иккинчи квадрантни бошки қисмида жойлашади (4.3-расм). Ушбу режим ротор занжирига қў-шимча қаршилик уланганда кечиши сабабли механик харак-теристикалар тўғри чизиқ кўринишида бўлади.
Л а б о р а т о р и я қ у р и л м а с и. Фаза роторли асинхрон двигател-ни механик характеристикалари қиймат-ларини тажрибада олиш учун мўлжалланган лаборатория қурилмаси (4.3 расм) юқорида келтирилганлардан фарқи М электр двигателни турини ўзгариши. Ушбу М электр двигател уч фазали кучланиши U₁ га тенг бўлган тармоққа ула-нади (бунда U₁  U_1ном). Механик характеристикалар-ни қуришда эса номинал кучланишга хисобланган момент қийматлари ишлаштилиши зарур. Бундай хисоблар олиб борилаётганда асинхрон электр двигателни электромагнит моменти кучланиш квадратига тўғри пропорционаллигини хисобга олиш керак: М=U (4.1 ни кўринг). Шундай қилиб номинал кучланишга келтирилган момент:
М₂ = М (U_1ном/U₁)² (4.9)
бунда М - пасайтирилган U₁ кучланиш учун.
Тажриба электр двигател М ЮМ1 юклама машинаси билан механик жихатдан уланган. ЮМ2 юклама машинаси уч фазали асинхрон машинаси АД билан механик жихатдан уланган ва ўзгармас тезлик агрегати ьўлиб ишлайди. ЮМ1 ва ЮМ2 юклама машиналари «генератор - двигател» схемаси бўйича уланади.
Рубилник Р1 ёрдамида ЮМ1 машинанинг қўзьатув чўлғами ўзгармас ток тармоьига уланади. Ростловчи қаршилик r_рr оркали ЮМ1 қўзьатув занжирида номинал ток ўрнатилади ва хамма тажрибалар давомида ўзгартирилмайди. ЮМ2 машинанинг қўзьатув чўлғами П2 қайта улагич ва потенциометр R_п орқали ўзгармас ток тармоьига уланади. Бунда П2 қайта улагич ток йўналишини, потенциометр R_п – ток қийматини ўзгартиришга имкон беради.
М электр двигателни уч фазали тармоққа улаш учун П1 қайта улагични 1 холатга келтирилади, ўзгармас ток тармоьига улаш учун эса (динамик тўхтатиш режимида) қайта улагич П1 2 холатга ўтказиш зарур. М электр двигателнинг ротор занжирига қўшимча қаршилик киритиш учун ростловчи қаршилик РР қўлланади (бу қаршилик давомли муддатда ток ўтишига мўлжалланган).
ЮМ1 ва ЮМ2 машиналарнинг якор занжирлари К2 калити билан уланади (бу занжирларнинг кучланишлари тенглаштирилиши учун ЮМ2 машинанинг қўзьатув токи R_п потенциометри ёрдамида ростланади).
Лаборатория қурилмаси схемаси таркибига қуйидаги ўлчов ускуналари киради: А1 амперметр статор токининг I₁ кичик қийматларини ўлчайди. Ток ортиб кетганда А1 амперметри К1 калити ёрдамида шунтланади ва I₁ токи ва А2 амперметр билан ўлчанади: А3 ва А4 лар ЮМ1 ва ЮМ2 машиналарнинг қўзьатув токларини ўлчайди; А5 ЮМ1 ва ЮМ2 машиналарнинг якор токини ўлчайди: V1 волтметр – U₁ статор чўлғамидаги кучланишни ўлчайди: V2 волтметр - ЮМ1 ва ЮМ2 машиналарнинг якор занжиридаги кучланишни ўлчайди.
V2 волтметр юклама машинларнинг якор занжирига ПВ қайта улагич ёрдамида уланади. А4 ва А5 амперметрлари хамда V₂ волтметр икки томонлама шкала эга бўлиши керак. n₂ тезлигини ўлчаш учун ТГ тахогенератор «айл/мин» ўлчов қурилмаси қўлланади. П3 қайта улагични ъолатини ўзгартириб «айл/мин» ўлчов қурилмасининг улаш қутбини алмаштириш мумкин (тескари уланишли тўхтатиш режимида айланиш йўналишини хисобга олиб).
Лаборатория қурилмасини ишлаш принципи №27 ишда берилган. Ускуна билан танишгандан сўнг электр машина-ларнинг паспорт қийматларини ёзиб олиш керак.