Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети педагогика факультети

Халқаро Олимпия Қўмитаси саккизинчи Президенти
Жак Рогге
Рогге (Rogge) Жак (1942 йил, 2 май, Гент, Бельгия) – Халқаро ОлимпияҚўмитасининг саккизинчи Президенти Жак Рогге ихтисослиги бўйича хирург ва тилшуносдир. У регби бўйича Бельгия терма жамоаси аъзоси бўлган Жак Рогге елканли қайиқ спортида Беьгиянинг ўн олти карра чемпиони ҳамда жаҳон чемпионидир. У 1968 – 1972, 1976 йиллардаги олимпия ўйинларида елканли қайиқ мусобақаларида иштирок этган.
Жак Рогге 1989 йилда Европа Олимпия қўмиталари ассоцациясининг президенти ҳамда миллий олимпия қўмиталари ассоцацияцияси – АНОК вице
Президентиэтиб сайланди. 1989 – 1992 йилларда Бельгия Миллий Олимпия қўмитасининг президенти бўлган.
1998 йилда Жак Роге ХОҚ ижроия қўмитасининг аъзосидир. Жак Рогге 2000 йилда, ХОҚ нинг сессиясида Халқаро Олимпия Кўмитасининг саккизинчи Президенти этиб сайланди.


II. БОБ ОЛИМПИЯДА – ЖАҲОН МАМЛАКАТЛАРИ ТИНЧЛИК ВА ДЎСТЛИК БАЙРАМИДИР


2.1. Афиндан – Стокольгача (1896 – 1912) йил ўтказилган замонавийолимпияда ўйинларини мамлакатлар ўртасида тинчлик, дўстлик муносабатларини тиклашдаги ўрни

1- Олимпиада ўйинлари (Афин, 6 – 15 апрель, 1896 йил). Биринчи замонавий олимпиада ўйинлари 1896 йил 5 апрель Грециянинг Мармар стадионида 80 минг томошабинлар иштирокида Грек кироли Георг 1 очиқ деб эълон қилган ва бу куни спорт тарихида шонли воқеа ҳисобланиб мана уч асир давомида олимпиадаўйинлари давом этиб келмоқда. Биринчи олимпиада ўйинларига Халқаро Олимпиада ташкиллий қўмитаси томонидан таклиф қилинган 34 та мамлакатдан иқтисодий қийинчиликлар сабаблик 13 та мамлакат: АҚШ, Австралия, Англия, Австралия, Венгрия, Германия, Дания, Чим, Швецария, Швециява Греция мамлакатлари иштирок этиб бу давлатлардан 285нафар спортчи қатнашди. Бу олимпияда фақат эркаклар мусобақаларда иштирок этган аёллар иштирок этишмаганлар. Олимпиада мусобақалар дастурига 9 та спорт тури: енгилатлетика теннис, сузиш, оғир атлетика, қиличбозлик,отиш ва велосипед хайдаш бўйича спортчилар беллашганлар. Дастурда режалаштирилган эшкак эшиш спортчилар туридан иштирокчилар спортчилар бўлмаганли сабаблик бу спорттуридан мусобақалар ўтказилмаган. Шундай қилиб, Олимпиада ўйинлари ватани бўлмиш Афинда бази бир ташкиллий қийинчиликларга қарамасдан дўстона ҳамкорли ғояларини ва барча мамлакатлар ўртасида маданий алоқаларни мустаҳкамлаш шиори остида мусобақалар ўтилган бўлиб, замонавий олимпиада ҳаракатларини ривожланишга асос солинди.

Мусобақалар якуни бўйича энг кўп олтин медаллари Греция спортчилари олдилар. АҚШ спортчилари иккинчи ўринни эгалладилар.
2 – Олимпиада ўйинлари (Париж, 14 май – 13 сентябрь 1990йил). Орадан тўрт йил ўтгач 2 олимпиада ўйинлари Франция пойтахти Парижда мамлакатлар 1330 нафар спортчилар спортни 18 та тури бўйича беллашдилар. Иккинчи олимпиада ўйинларида янги спорт турлари; от спорт, елканли қайиқ, эшкак эшиш, футбол, регби ва камондан ўқ отиш турлари билан дастур кенгайтирилди. Олимпиада харакатига Бельгия, Гаита, Испания, Канада, Куба, Нидерланди, Норвегия, Азии мамлакатлариданбиринчи давлат Индия мамлакатлари аъзо бўлиб, иккинчи олимпиада ўйинларида иштирок этдилар.
Бу олимпиада ўйинларида биринчи маротаба 11 нафар аёллар иштирок этишиб теннис ва гольф спорт турлари бўйича беллашиб олимпиада ҳаракатида аёлларни иштирок этишларига кенг имконият борлигини исботлашдилар. Париж олимпиада мусобақаларини ўтказишда ҳам анчагина кийинчиликлар бўлди, яъни бир вақтда яна бир катта ҳалкаро миқиёсидаги катта вистифкани ўтказилиши бўлди. Шу сабаблик Халқаро Олимпиада комитетининг қарори билан Олимпиада ўтказиладиган мамлакатларда бошқа катта тадбир ўтказмаслик белгилаб қўйилади. Иккинчи олимпиада ўйинлар якуни бўйича 1 – ўрин Франция (28 та олтин, 36 та кумуш, 33 та бронза) 2- ўрин АҚШ(20 та олтин, 15 та кумиш ва 16 та бронза) 3 -ўрин Великобритания (17 та олтин, 12 та кумиш ва бронза) 3- Олимпиада ўйинлари (Америка, 1 июль – 23 ноябрь 1904 йил). Американинг Сент – Луис шаҳрида ўтказилган бу гал мусобақачилар сони деярли икки марта камайиб кетди, яъни 10 та мамлакатдан 496 нафар спортчи (шу жумладан 10 нафар аёллар) спортни 16 та тури бўйича беллашдилар. Биринчи мартоба Африка спортчилари иштирок этдилар. Олимпиада ўйинларида асосан АҚШ спортчилари 533 нафар, қолган 53 спортчилар Австралия ва Африка китчалар вакиллари эди. Олимпиада дастурида янги спорт турлари сувга сакраш ва бокс киритилди. Бу Олимпиада ўйинларига моддий кийинчиликлар сабаблик кўпгина Европа мамлакатлар ииштирокэта олмадилар. Олимпиада иштирок этган аёллар фақат камондан ўқ отиш бўйича мусобақалар иштироқ этдилар. Америкали спортчилар (эркаклар) баскетбол ўйини бўйича кўргазмалик чиқишларни намойиш этиб, бу спортни дунё мамлакатларида оммалашишга асос солишди. Сент – Луис олимпиада ўйини ўтказилиши муддатидан узоққа чўзилиб кетди. Очилиши 1 июлда ёпилиш эса 23 ноябрда ўтказилди. 3 – олимпиада ўйинларида 1- ўрин – АҚШ, 2 – ўрин Германия ва 3 – ўринни Куба спортчилари олишга сазовор бўлдилар. Спортни 9 та тури бўйича беллашганлар бўлса 1912 йилда Стокольма ўтказилган. 5 Олимпиада ўйинларида 28 та мамлакатдан 2541 нафар спортчилар (шу жумладан 57 нафар) аёллар спортни 16 та тури бўйича Олимпиада медаллари учун беллашдилар. 1916 йилга белгиланган 6 Олимпиада ўйинлари (Берлинад бўлиш керак эди, биринчи жаҳон уруши бошланиб кетганлиги сабаблик ўтказилмади. Аммо ўйинлар номерлари сақланиб, қолди. (1920 йилдаги) Олимпиада ўйинлари деб ном олди.
Ўтказилган 5та Олимпиада ўйинларида жами 6447 нафар спорти (шу жумладан 95 нафар аёллар олимпиада медаллар учун беллашдилар. Биринчи жаҳон урушига қадар Халқаро Олимпиада комитетининг сессиясига қуйдаги шахарларда: 1 Парижда – 1894 й; 2 Афинда – 1890йил, 3 Гаврада – 1897 й; 4 Парижда – 1901 йил; 5 Парижда – 1903; 6Лондонда – 1904 йил; 7 Брюсельда – 1905 йил; 8 Афинда – 1906 йил; 9 Гаагади – 1907 йил; 10 Берлинда – 1909 йил; 11 Максмбургда – 1910 йил; 12 Будапешда – 1911 йил; 13. Гоазальда – 1912 йил; 14. Стокгольда – 1912 йил; 15. Позанди – 1913 йил; 16. Парижда – 1914 йиллари бўлиб ўтди. Сессияларда Олимпиада фаолиятига боғлиқ бўлган масалалар мухокама қилинган.
4- Олимпиада ўйинлари (Лондон, 27апроель – 29 октябрь 1908 йил) Халқаро Олимпиада Қомитетининг конгресси қарори билан мазкур Олимпиада ўйинлари Рим шаҳрида ўтказилиши керак эди, лекин Италияликлар спорт иншоотларини кўришлардаги қийинчиликлари сабаблик охирги вақтда келиб ўтказилишга тайёр бўлмаслигини билдириб, ўйинларни ўтказа олмасликларини билдирадилар.Ушбу олимпиада ўйинларига ярим йил муддат қолганда спортга анаънавий қизикқан Лондонликлар 4 олимпииада ўйинларини ўтказишни ўз зиммаларига оладилар. Шу ярим йил ичида 70 минг томошабин иштироқ этадиган ўйингоҳ, 100 метрлик сузиш хавзаси, югуруш кулоқчаси, велосипед хайдаш йўлакчаси ва бошқа спорт иншоотларини кўриб битиришга муяссар бўладилар, ва натижада Олимпиада ўйинлари ўтказиш ваколатини оладилар.
4 – Олимпиада ўйинларида олдинги ўйинларга нисбатан барча кўрсаткич лар бўйича абзаллиги билан олимпиада ўйинларида янги босқични бошлаб берди.
Бу олимпиада ўйинларида 22 мамлакатдан 2541 нафар спортчи (шу жумладан) (22 нафар аёллар) спорт 23 та тури бўйича олимпиада медаллари учун беллашдилар.
Олимпиада дастурига киритилган спорт турларини коидалари, хакамлар томонидан спорт федерациялари хамкорлигида олдиндан мухокама қилиниши олимпиада мусобақаларини юқори савияда ўтишга бошланғич тўртки бўлди 1894 йилда Парижда ўтказилган Олимпиада конгресси кўра 1908 йилдаги олимпиада ўйинлар дастурига қишки спорт турларидан муз устила фигуралик учиш киритиш режалаштирилган бўлиб, Олимпиада ўйинлар тарихида қишки спорт турларини ривожига асос солинган олимпиада ўйини ҳисобланади.
Олимпия ўйинлари келиб чиқиш тарихи, илк бора каерда ўтказилгани ва ташкилотчилари ким? Олимпия ўйинлари ватани қадимгиЮнонистонинг Олимп шаҳри ҳисобланади. Афсоналарнинг сўзлашича Юнон худоси Зевс отаси билан бўлганжангда ғалаба қозонади ва ака сингилларини қутқаради. Ушбу ғалаба шарафига Зевс спорт ўйинлари ўтказишни буюради ва бу ўйинлар шаҳар номи билан Олимпия ўйинлари деб аталади.
Яна бошқа афсонада, Зевснинг ўғли Геракл энгшавкатли ғалабалари шарафига Олимпия ўйинларини ташкил этади. У оёқ кафтлари билан югуруш мусобақасини уюштиради ва шу орқали масофани белгиллайди. Бу кўрсаткич олти юзта оёқ кафтига (192 м 27см) тўғри келган. Қадимги юнонлар мазкур ўлчовни “ стадион “ деб аташган.
Миллодан аввалги 776 йил биринчи Олимпия ўйинларининг ўтказилган санаси ҳисобланади. Орадан 12 аср ўтиб, Рим императори Феодасий 1 Олимпия ўйинларини ҳар хил худоларга ишониш сифатида бекор қилади. 395 йилда византияликлар билан ваготлар урушдан сўнг Олимпия харобага айланади. 100 йилдан сўнг икки бор содир бўлган кучли зилзила оқибатида Олимпия вайрон бўлади. Сўнг Алфей ва Кладей дарёларининг суви тошиб, қолган биноларни ҳам ювиб, қум ва ботқоқ қаърига тортиб кетади.
Орадан 15 минг йил вақт ўтиб 1824 йилда археолог Лорд Станкоф Алфей қирғоқларида жиддий қазилмалар чизмасини тузади. Худди шу нарса Олимпиада ўйинларини тиклашга туртки бўлди. Юнон армияси майори Эвагелис 1859 йилда ташкил этган олимпиада икки марта ўтказилса- да, халқаро миқёсига чиқа олмади. Чунки унда бошқа давлатлардан қатнашувчилар йўқ эди. Кейин чалик кўпгина давлатларда спорт ташкилотлари ва уюшмалари пайдо бўла бошлади. Айнан шу нарса француз жамоат арбоби Пьер де Кубертенга замонавий Олимпия ўйинларини тиклашга имкон яратди. Кубертен Европага сафар қилади. Олимпия тарафдорлари билан учрашади, алоқалар ўрнатади. Ва 1892 йил 25 ноябрда Сарбоннада машҳур “ Олимпиянинг уйғониши “ маърузасини ўқиб эшиттиради. Пьер де Кубертен 1894 йил июнда Олимпия тарафдорлари иштирокида Бутунжаҳон учрашувиниташкил қилди. 12 та давлатдан келган 72 нафар вакил олдида Олимпия ўйинларини ташкил қилиш, ва халқаро Олимпия қўмитасини (ХОҚ) тузиш лойиҳаси билан сўзга чиқди. Таклиф қўллаб – қувватланиб 1894 йил 23 июнида Халқаро Олимпия қўмитаси ташкил этилади. Унинг таркибига 12 та давлатдан 14 вакил киритилди. Конгрессда Олимпия ўйинларини ҳар тўрт йилда ўтказишга келишиб олдилар. Кубертен биринчи замонавий Олимпия ўйинларини 1900 йил Парижда ўтказишни таклиф қилганди. Бироқ Юнон шаҳри шоири Викелос олимпиадани 6 йил кутиб ўтирмасдан, 1896 йилдаёқ ўтказишни таклиф қилди.
Шундай қилиб, биринчи Олимпия ўйинлари унинг ватани бўлмиш Афинада 1896 йил 6 апрелда мармар стадионда 80 минг томошабин иштирокида очилди. Илк мусобақалар 9 та спорт тури бўйича ўтказилди. АҚШ, Австралия, Австрия, Балгария, Англия, Венгрия, Германия, Дания, Франция, Чили, Швейцария, Швеция ва Юнонистон каби 13 та давлатдан 311 нафар спортчи иштирок этди.
1900 йилнинг 20 май- 28октябрькунлари Париж шаҳрида бўлиб ўтди. Бу гал илк олимпиададан фарқли улароқ, иштирокчилар сони ҳам кескин кўпайди. Жами 21 давлат – Франция, АҚШ, Буюк Британия, Бельгия, Швейцария, Германия, Дания, Австралия, Италия, Австрия, Венгрия, Недерландия, Норвегия, Куба, Богелия (Австрия – Венгрия) империяси таркиби Ҳиндистон, Канада, Швеция, Гаити, Греция, Испаниядан 1330 нафар спортчи иштирок этди. Унда спортчилар 18 спорт тури – велоспорт сув полоси, гимнастика гольф, академик эшкакэшиш, от спорти, крикет, крокет, енгил атлетика, елканли спорт, сузиш поло, регби, ўқ отиш, камондан ўқ отиш, теннис қиличбозлик ва футбол бўйича баҳс юритдилар.” Афина – 1896 “ да мусобақалашганлар орасида бирорта хам аёл спортчи йўқ эди. Бу сафар эса 11 аёлнинг қатнашуви Олимпиада ўйинларининг катта янгилиги бўлди.
3- Америка 1904 йил 1 июль куни АҚШ нинг Луис шаҳрида бошланиб ва 23 ноябрга қадар давом этди. Йўл нархининг қимматлиги ва бошқа моддий қийинчиликлар сабабли кўпгина Европа давлатлари унда иштирок эта олмади. Ушбу мусобақаларда Буюк Британия Венгрия, Германия, Греция, Австрия, Швейцария давлатларидан спортчилар қатнашган бўлса, биргина АҚШ нинг ўзидан 533 нафар спортчи иштирок этди. Қолган 53 спортчи Австралия,Африка қитъалари вакиллари эди. 3 Олимпия ўйинларида жами 625 спортчи мусобақалашди. Шулардан 8 нафари аёллар эди.
Бу олимпиадада жами 16 та спорт туридан мусобақалар ўтказилди: бокс, кураш сув, полоси гимнастика, гольф, академик эшкак эшиш, енгил атлетика, сузиш, сувга сакраш. Роки, камондан ўқ отиш, теннис, оғир атлетика, қиличбозлик, футбол.
1 олимпиададан сўнг Греция ҳукумати ХОҚ га мурожат қилиб, Афина шаҳри Олимпия ўйинлари ўтадиган доимий жой бўлса, деган таклиф билан чиққанди. Лекин ХОҚ бу таклифни рад этиб, фақат ўйинлар ташкил этилганлигига 10 йил тўлиши муносабати билан Грецияда мусобақалар ўтказишга рухсат берди. 1906 йилнинг 22 апрелидан 2 майигача қадар Афинада бўлиб ўтган навбатдан ташқари (чунки низомга мувофиқ ҳар тўрт йилда ўтказиларди) олимпиадада 20 давлатдан 884 (7 нафар аёл) спортчи иштирок этди. Бироқ, бу ўйин ҳеч қандай расмий ном олади ва Олимпия ўйинлари таркибига киритилмади.
4 – Англия 1908. Мазкур Олимпия ўйинлари аслида Рим шаҳрида ўтказилиши керак эди. Лекин мусобақаларбошланишдан олдин Италия пойтахти ниҳоясига етди. Ўйинларда 22 давлат2034 (36нафар аёл) спортчи иштирок этди. Буюк Британия,АҚШ, Швеция, Франция, Германия, Канада, Венгрия, Бельгия, Норвегия, Италия, Янги Зеландия ва Австралия, Финляндия, Дания, Россия, Греция, Жанубий Африка, Богемия, Австралия, Нидерландия, Исландия, Туркия ва Швейцария давлатлариданкелган олимпиячилар 22та спорт тури бокс, кураш, велоспорт, сувполоси, сув – мотор спорти, гимнастика, академик эшкак эшиш, жеде-пом, енгил атлетика, кросс, елканли спорт, сузиш, сувга сакраш, поло, регби, ўқ отиш, теннис, қиличбозлик, конкида фигурали учиш, футбол ва чим устида хоккей бўйича ғолиблик учун қизғин беллашдилар.
5 – Стокгольм 1912 . Швециянинг Стокгольм шаҳрида 1912 йилнинг 5 майидан 22 июлига қадар давом этган мусобақалар учун барча қулайликларга эга бўлган “ Қирол “ стадиони қуриб битказилди. Бу Олимпиадада олдинги ўйинларга нисбатан иштирокчилар сонианча кўпайди. Швеция, АҚШ, Буюк Британия, Финляндия, Германия, Франция, Дания, Италия, Бельгия, Австрия, Россия, Греция, Нидерландия спортчилари ғолиблик учун кураш олиб бордилар.
Олимпия ўйинлари дастуридан 14 та спорт тури – кураш, велоспорт, сув полоси, гимнастика, академик эшкак эшиш, отспорти, енгил атлетика, елканли спорт, сузиш ва сувга сакраш, замонавий бешкураш, ўқ отиш, теннис, қиличбозлик, ва футбол жой олган эди.
6 – ўтказилмаган 1916 йилда Берлинда замонавий олимпия ўйинлари ўтказилиши керак эди. Пьер де Кубертен бу спорт байрамига Олимпия эмблемасини тақдим этмоқчи эди. (У 5 та айлана ҳалқа шаклида бўлиб, рамзий маънода рангларга эга бўлган ҳолда бешта қитъани англатади). Лекин биринчи жаҳон уруши сабаб Берлинда ташкил этилиши керак бўлган Олимпия ўйинлари ўтказилмади.
Олимпия ўйинлари инсониятни тинчлик, дўстлик йўлида бирлаштирувчи энг нуфузли мусобақа ҳисобланади. Бундай эзгу – ниятли спорт байрамида иштирок этиш эса ҳар бир спортчининг орзусидир.