Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги даврон Қодиров. Диловар Қобилова анъанавий хонандалик

Мусиқий асар матнининг таҳлили:
Асарнинг куйлаш малакаларини шакллантириш.

“Эй сарвиравон” қўшиғи ялла жанрида яратилган оммабоп қўшиқлар сарасига кириб, рақс билан ижро этиш учун яратилган асардир.

Қўшиқнинг биринчи ижрочиси ХХ асрнинг 50-80 йилларида яшаб ижод қилган забардастхофиз Ўзбекистон халқ артисти Эргаш Йўлдошев бўлган.
Қўшиқ матнини тахлил қиладиган бўлсак, муаллифнинг оллохга бўлган эътиқоди, самимий, беғараз муҳаббатга садоқат, аҳду-вафо, ошиқлик қисмати куйланади.
Эй сарви равон, надур хаёлинг,
Жон ўртади ваъдаи висолинг.
Эй сарв қадли ёр, хаёлингда не фикр бор.
Ахирвисолингни ваъда қилгандинг,
ваъданг юрагимни ўртамоқда.
Пайваста дуои хайр этармен,
Мақсудим эрур сенинг камолинг.
Мен сен учун дуои хайр этармен, дуоларим чеки йўқ.
Шоядки сенинг камолингга эришсам.
Ушшоқларинг ғамингда ўлди,
Йўқдир сени зарраи малолинг.
Ошиқларинг сенинг ғамингда адо бўлди,
Сенинг эса заррача парвойинг йўқ.
Эй хаста кўнгул, фироқ ичинда
Дам ургали қолмади мажолинг.
Эй дардли кўнгул, фироқ азобида
сўзлашга мажолинг қолмади.
Эй Нодира, лофи ишқ урарсен,
Машҳури халойиқ ўлди ҳолинг
Эй Нодира, ишқ хақида лоф урдинг,
Бироқ сенинг бу аҳволи-холинг халқ ичида сени ошкор қилди.
Қўшиқ эркак овози учун ёзилган бўлиб, халқ ва ашулачилар орасида оммалашиб кетиб, бу қўшиқни аёл ҳонандалар ва ашулачилар ансамбллари ҳам ўз ижро репертуарларига киритиб куйлай бошладилар.
Натижада бу асар халқ ардоғидаги оммабоп қўшиққа айланиб улгурди.
Ашулачилар ансамбли билан ишлаш чоғида асар тоналлиги транспозиция қилиниб, ми нотасидан кварта ёки квинта пастга туширилади (Йигитлар катта октава, қизлар кичик октава си ёки ля нотасидан олиб куйланади).
Қўшиқни ўрганиш жараёнида ижро маҳорати, ижрочилар ансамблни хис қилиш, рақсона кайфият каби малакалар шакллантирилади.Куйлаш чоғида унли харфлар О” лар “О-О-В” деб куйланишига эътибор бериш керак.
Масалан, “Эй сарвиравон” сўзи, “эй сарвиравооовн” деб, “надур хаёлинг” сўзи, надуввввр хаёёёвлинг” деб, яъни “надуввввр” сўзига нола бериб куйлашга аҳамият бериш лозим.
Жон ўртади ваъдаи висолинг матни
“Жо-о_͜^♫♪_͜^♫_͜^♪♪-он ўр И тади-и-и_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ ваъдаи-и-и_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ висоИлинг”деб куйланиш талаб этилади (Изоҳ:–“юлдузчалар” кейинги ўринларда –нола қилиш кераклигини билдиради. И- белгиси сўзлар бўғинга бўлиб куйланишини англатади.).
Байтнинг иккинчи марта қайтариб куйланишида
“Эй сарви раво-о-_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪он, наду_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ –увр хаё_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^͜♫♪ёвлинг,
Жо^͜_͜^♫♪͜^♫♪_͜^♫♪он ўр И тади_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪-и ваъдаи висолинга-й, ва_͜^♫♪_͜^♫♪ъдаи- висо_͜^♫♪_͜^♫♪И линг”шаклида ижро этилади.
Ашуланинг иккинчи байти қуйидагича куйланиши лозим.

Пайваста дуо И(хўрсиниб нафас олиб) йи͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ ха-а _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪-айр эта-а͜^♫♪_͜^♫♪-ар Имен,

Мақсу ͜͜^♫♪_͜^͜♫♪_͜^͜♫♪дим эру ͜^♫♪_͜^͜♫♪͜_͜^♫♪р сени ͜^♫♪_͜^͜♫♪_͜^♫♪нг камов _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪﴾ линг.
Байт икки марта қайтариб ижро этилади ва сени _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ нг камов _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ли-инг ͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ай сен_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ инг кам _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ овлинг деб куйланади.
Ашуланинг учинчи байти қуйидагича ижро этилади. Мазкур байтнинг биринчи қатори икки марта қайтарилиш сабабли биринчи мартасини қизлар, иккинчи мартасини эса йигитлар ижро этадилар.

Ушшо-о-овқ Илари_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪инг ғам _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ ингИдаў_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ лди,

Йў͜^♪♫_͜^♫♪_͜^♫ қдир сен_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ и зар_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ раи малов _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ линг .
Ашуланинг тўртинчи байти авж қисми бўлганлиги учун бу қисмда катта овоз диопозонига эга йигит ва қизларни куйлатиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Эй хаста кўнгу _͜^♫♪_͜^♫♪л, фир _͜^♫♪_͜^♫♪оқ ичи_͜^♫♪_͜^♫♪н Ида-а-а_͜^♫♪͜_͜^♫♪_͜^♫♪
Дам у_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫рИ гали қо_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪лИма _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ди мажо_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪Илинг.
Ашуланинг сўнгги байтини барча ижрочилар бирга куйлайдилар.
Эй Нодира, ло _͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪Ифи_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪шқ ура_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪р Исен,
Машҳу_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ри хало_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫йиқў_͜^♫♪_͜^♫♪лИдиҳо_͜^♫♪_͜^♫♪_͜^♫♪ли_͜^♫♪_͜^♫♪нг.
Ашулани куйлаш чоғида “О”,” Ў”, “У” харфлар товуш резонатор, яъни димоқ орқали куйлашга ўтказилади. Натижада овоз томоқдан эмас, димоқдан куйлашга одатлантирилади.
Ижро вақтида “И” харфлар талаффузига эьтиборни қаратиш керак. Бу вақтда ижрочилар бу харфга “керагидан ортиқ урғу” бериб куйлашга ҳаракат қиладилар.
Натижада бу сўзлар куйлаш вақтида тингловчилар ғашини келтирадиган даражага келиб қолади.
Шунинг учун ижрочилардан “И” харфларни ташлаб кетиб куйлашни талаб этилади, яъни, ”Жон ўртадииии” эмас, ”Жон ўртад” деб куйлаш тўғри бўлишини кўрсатиб бериш керак.
Асар “Аллегромодерато” темпида 4/4 ўлчовда ижро этилади. Қўшиқнинг авж қисмини қизлар куйлашда қийинчилик туғилганлиги учун йигитлар куйлайдилар.

“Эй сарвиравон” ашуласи нотаси берилади.