Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Солиқ солишнинг адолатлилик тамойили.
Солиқ солишнинг адолатлилик 
тамойилига мувофиқ, солиқлар жамият томонидан оқилона ва адолатли деб тан 
олинган умумий объектив қоидаларга биноан белгиланиши лозим. Адолатлилик 
тамойили бир қанча асосий гуруҳдаги солиқ солиш тамойилларига бўлинади. 
Буларни икки гуруҳга бўлган ҳолда ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Бунда 
горизонтал ва вертикал адолатни бир-биридан фарқлаш лозим. Горизонтал адолат 
тамойили даромад олишнинг турли шароитларида солиқ тўловчиларга нисбатан 
солиқ солишнинг тахминан тенг шартларини қўллашни кўзда тутади. 
Вертикал адолат деганда хўжалик юритишнинг бирмунча оғир 
шароитларида ишлаётган субъектлар учун солиқ солишнинг бир қадар юмшоқроқ 
шартларини, енгил даромад олиш имкониятига эга бўлган субъектлар учун эса 
оғирроқ шартларни қўллаш тушунилади. Солиқларнинг рағбатлантириш 
функциясини бажариш доирасида иккинчи тамойил бузилиши мумкин. Масалан, 
истеъмол товарлари ишлаб чиқаришни рағбатлантириш мақсадида уларни ишлаб 
чиқариш бўйича солиқ солишда бир қадар имтиёзли шартлар ёки, аксинча, вино-ароқ 
ва тамаки маҳсулотларини истеъмол қилишни чеклаш учун улардан олинадиган эгри 
солиқларнинг юқори ставкалари белгиланган ҳоллар ҳам бўлади. 
Солиқ солишнинг оддийлик ва холислик тамойили.
Бу тамойил солиқ 
солиш базасини аниқлашда, солиқларни ҳисоблаб чиқишда оддийлик бўлишини, 
тақдим этиладиган ҳисоботларнинг мазмунини соддалаштиришни, шунингдек 
солиқларнинг энг муҳим турлари бўйича ягона ставкалар белгилашни, бериладиган 
имтиёзларни иложи борича камайтиришни кўзда тутади. Бу ўринда назарда 
тутилаётган нарса шуки, солиқларнинг рағбатлантириш функцияси доирасида 
бериладиган имтиёзлар якка тартибдаги хусусиятга эга бўлмаслиги, балки муайян 
фаолият турларини рағбатлантиришга, солиқ тўловчиларнинг мулкчилик шакли ва 
қайси идорага мансублигидан қатъи назар, маълум турдаги маҳсулотларни ишлаб 
чиқаришни кўпайтиришга қаратилмоғи лозим. Солиқ имтиёзларининг ҳаддан 
ташқари 
кўплиги 
қонунларни 
мураккаблаштириб 
юборади, 
тушунишни 
қийинлаштиради ҳамда турлича талқин қилинишига олиб келади, бу хол пировард 
натижада солиқ тўловчиларнинг солиқларга нисбатан муносабатларига салбий 
таъсир қилади. Шу билан бирга аниқ қилиб белгиланган имтиёзлар солиқ юкини 
бошқа солиқ тўловчилар зиммасига ўтказиб, ижтимоий адолатсизлик рўй беришига 
олиб келади.