Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

18.2 Қудуқларни таъмирлашда қўлланиладиган 
техника. 
мундарижа 
Ер ости ва капитал таъмир билан боғлиқ ҳамма ишлар 
қудуқдан насос-компрессор қувурлари колоннаси ва штангалар
колоннасини кўтариш ва тушириш билан боғлиқ. Шунинг учун 
қудуқ устида кўтаргич қурилма ўрнатилади. 
Бу қурилмалар сифатида асосан минора ва мачталар хизмат 
қилади. Кўтаргич механизм сифатида автомобил ѐки тракторда
ўрнатилган лебедка ишлатилади. 
Минора оддий полиспаст ѐки тол тизими билан
таъминланган бўлиб, унинг илгагига маҳсус мослама ѐрдамида 
кўтариладиган юк (қувур,штанга) илинади. Қудуқдан кўтарилган 
қувур ва штангалар минора ѐки мачта ѐнида қия ўрнатилган 
махсус стеллажга жойлаштирилади. 
Таъмирлашда ишлатиладиган минораларнинг баландлиги 
22,28 метр бўлиб, улар 50 тоннадан 75 тоннагача юк кўтара олади. 
Унча чуқур бўлмаган қудуқларни таъмирлашда минора 
ўрнига баландлиги 15-22 метр ва юк кўтариш қобилияти 15-25
тонна бўлган мачталардан фойдаланилади. 
Тал арқони (осма аркон) диаметри 11-28 мм бўлган пўлат 
симлардан тузилган. 
Кўтариб 
тушириш 
операцияларида 
насос-компрессор 
қувурларини муфта остидан илиб олиш ва сақлаб туриш учун 
қувур элеваторлари ишлатилади. Штангалар колоннасини кўтариб 

---

155 
тушириш учун юк кўтариш қобилияти 5 -10 тонна бўлган штанга 
элеваторлари қўлланилади. 
Насос-компрессор қувурлари ва штангаларни бир-бирига 
улаш ѐки уларни ажратиш учун занжирли ѐки шарнирли қувур ва 
штанга калитларидан фойдаланилади. 
18.3. Ер ости таъмири. 
мундарижа 
Қудуқларнинг ер ости таъмирида қуйидаги операциялар 
бажарилади: 
1. Транспорт ишлари, яъни таъмирлаш учун керакли 
техника, реагент ва бошқа маҳсулотларни қудуққа етказиш. 
2. Тайѐргарлик ишлари. Таъмир характери билан боғлиқ 
ҳамма тайѐргарлик ишлари бажарилади. 
3. Кўтариб тушириш операциялари. Таъмир характери ва 
турига қараб қўтаргич мосламалар ѐрдамида насос - компрессор 
қувурлари колоннаси ва штангалар колоннасини кўтариш ва 
тушириш. 
4. 
Қудуқни ювиш, қум тиқинидан тозалаш, қудуқ 
ускуналарининг айрим қисмларини алмаштириш, кичик
аварияларни бартарафлаш ва шунга ўхшаш ер таъмири турларини 
бажариш. 
5. Якуний ишлар, яъни таъмирлаш тугатилгандан сўнг 
техникани жўнатиш, қудуқни ўзлаштириб ишга тушириш, 
рекультивация ишларини бажариш. 
Мисол тариқасида ер ости таьмири турларидан бири-қудуқни 
қум тиқинидан тозалаш ва ювиш жараенини кўриб чиқамиз.
Қудуқ тубида ҳосил бўлган қум тиқини тўғри, тескари ѐки 
комбинациялашган ҳолларда ювилади. 
Тўғри ювишда ишчи суюқлиги (одатда оддий сув
ишлатилади) насос-компрессор қувурларига ҳайдалиб қум тиқини 
ювилади ва суюқлик-қум аралашмаси қувур ортки қисмидан ер 
юзасига кўтарилади. 
Тескари ювишда ишчи суюқлиги қувур ортки қисмига
ҳайдалиб циркуляция ѐрдамида суюқлик-қум аралашмаси насос 
компрессор қувурлари орқали ер юзасига кўтарилади. 

---

156 
Қум тиқинини тўғри ѐки тескари ювиш суюқлик - қум 
аралашмаси оқимининг тезлигини таъминлаш билан боғлиқ. 
Аралама насос компрессор қувурлари орқали кўтарилганда унинг 
тезлиги қувур ортки қисми орқали олинишига нисбатан анча 
юқори бўлади. 
Конкрет қудуқ шароитига қараб зарур ҳолларда қум 
тиқинини тескари усулда ювишни бошлаб (яъни аралашма оқими 
тезлигини ошириб), кейин тўғри усулга ўтиш мумкин. Бу ҳолат 
«комбинациялашган усул» деб ном олган.