Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

14. Нефть ва газ қудуқларини фаввора усулида 
ишлатиш 
14.1 Қудуқларнинг фаввораланиш шароитлари 
мундарижа 
Қудуқни тўлдирган суюқлик сатҳининг босими қатлам 
босимидан паст бўлса ва қудуқ туби лойланиб ифлосланмаган
бўлса, бу қудуқ устидан суюқлик оқа бошлайди. Бу жараѐн 
табиий энергия таъсирида вужудга келиб «фаввораланиш» деб 
айтилади.
Коннинг ишлатилиш усулига мос равишда фаввораланиш
гидростатик тазйиқ таъсирида ѐки кенгайиб борадиган газ 
энергияси таъсирида, баъзан эса бу иккала кучнинг биргаликдаги 
таъсирида юзага келади. 
Фаввора қудуғида 1т суюқликни кўтариш учун
сарфланадиган энергия миқдори қуйидагича ҳисобланади: 

---

114 
W
1
= 10
4 
(Р
куд.туби.
- Р
у
\ 

- Г
0
ln Р
куд.туби.
\ Р
у
+ А
1
) 
бу ерда: Г
0
- 1 тонна суюқлик билан бирга эркин ҳолда ке- 
ладиган газнинг ҳажмий миқдори, м
3
/т; 
А
1
- босим Р
куд.туби
қийматидан Р
ў
қийматигача па 
сайиши натижасида нефтьдан ажралган газ
энергияси. 
Гидростатик тазйиқ етарли бўлмаган ва қудуқ тубига газ 
етиб келмаган ҳолатларида нефтьни кўтариш учун юқоридан газ 
беришга зарурат туғилади. Бу ҳолда 1 тонна нефтьни кўтаришга
сарфланадиган энергия қуйидагича ҳисобланади: 
W
2
= 10
4 
(Р
куд.туби.
- Р
у
\ 

+ R
0
ln Р
куд.туби.
\ Р
у
) 
бу ерда :R
0
- юқоридан ҳайдаладиган газнинг нисбий
сарфланиши м
3
/т. 
Қудуқ фаввораланиши учун қуйидаги шарт бажарилиши 
керак: 
W
1
> W
2
ѐки Г
0
ln Р
куд.туби.
\ Р
у
+ А
1
> R
0
ln Р
куд.туби.
\ Р
у
бу ерда: А - 1т суюқликни кўтаришга сарфланадиган ва 
босимни 
Р
куд.туб
дан Р
у
гача пасайтиришда аралашмадан ажралиб 
чиқадиган газ энергияси. 
R
0
- нинг қиймати кўтаргичнинг диаметри ва узунлиги Р
куд.туб
ва Р
у
босимлари ҳамда суюқликнинг кўтарилиш шароитларига 
боғлиқ. 
Газнинг нисбий сарфланишининг минимал қиймати 
кўтаргичнинг оптимал режимида ишлашда ва унинг суюқлик 
сатхидан максимал чиқишида белгиланади. 
Нефть конларини ишлатишда нефтьнинг газга 
тўйинганлиги (Р
туй
) босими қудуқ туби босимидан паст бўлса, у 
ҳолда газ-нефть аралашмаси кўтаргичнинг бутун узунлиги бўйлаб 

---

115 
эмас, балки қуйидагича ҳисобланадиган L чуқурликдагина юзага 
келади. 
L = Н - 10(Р
куд.туби.
-Р
туй.
) \ 

; 
Қудуқнинг фаввораланишида унинг тубидаги минимал босим 
қуйидагича ҳисобланади; 
Р
куд.туби 
= (Н - L) 

\ 10 + P
туй
;