Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

13.3 Кенгайган газ таъсирида қудуқларнинг 
фаввораланиши 
мундарижа 
Кўп фавворавий қудуқлар газ энергияси ва гидростатик 
тазйиқнинг биргаликдаги таъсири натижасида ишлайди 
Бу қудуқларда: 
Р
у
< P
туй 
< P
куд.туби 
Демак, қудуқдаги қувурларнинг остки қисмида бир
фаза(суюқлик), 
босим 
тўйинганлик 
босимига 
тенглашган 
чуқурликдан бошлаб нефтьдан газ ажралиб чиқа бошлайди ва 
қувурларнинг юқори қисмида икки фазали (суюқлик ва газ) оқим 
мавжуд. 
А
гар
P
куд.туби
< P
туй
бўлса, бутун қудуқ девори бўйлаб икки фазали оқим мавжуд 
бўлади. 
Суюқлик ва газ аралашмаси ҳолати кўтаргич қувурлар орқали 
ҳаракати давомида ҳар иккала фазанинг ҳажмий сарфланиши,
аралашма ҳаракатининг ўртача тезлиги ва кўтаргич кувурнинг 
диаметрига боғлиқ. Шунга асосан газ - суюқлик аралашмаси 
ҳаракатининг уч режимини ажратиш мумкин. 

---

112 
Биринчи режим суюқлик ҳаракатида юкори босимли газ
пуфакчалари билан характерланиб (13.1а - расм) "кўпик режими" 
дейилади. 
Иккинчиси-кенгайган газ йиpик патpон тиқинлари ҳосил
қилган суюқлик ва газ аралашмасининг ("четкали") ҳаракати 
натижасида пайдо бўлади (13.1б- расм). 
Учинчи режим газ ва суюқликнинг катта нисбати билан 
боғлиқ бўлиб, газ қувур ўртасида суюқлик томчиларини ўзида
сақлаган катта масса сифатидаги ҳаракати билан боғлиқ (13.1в -
расм) ("туман режими"). 
Амалда бир қудуқда уччала режим ҳам учраши мумкин.
Қудуқ остки қисмида биринчи режим, ўртасида иккинчи режим ва
юқори қисмида учинчи режим учраши мумкин. 
Амалий шароитда кўп холларда иккинчи режим учрайди. 
Аралашмани кўтаришга бажарилган фойдали иш қуйидаги 
йуналишлар билан боғлиқ: 
1. Суюқлик ва газнинг қувур деворлари билан ишқалани-
шини енгиш учун; 
2. Суюқлик ва газнинг ҳар хил тезлик билан ҳаракати 
натижасидаги сирпанишга йўқотиш; 

---

113 
3. Суюқлик ва газ ҳаракати тезланишига йўқотиш. Бу 
йўқотилиш катта қийматга эга бўлмаганлиги сабабли уни ҳисобга
олмаслик ҳам мумкин. 
Демак, қувур ости (бошмок) ва усти орасидаги босимлар 
фарқи суюқлик сатхи орқали қуйидагича ҳисобланиши мумкин: 
h = h
фойд
+ h
сирп
+ h
ишкал 
бу ерда: h
фойд 
- фойдали иш бажаришга сарфланган тазйиқ; 
h
сирп
- газ сирпаниши билан боғлиқ тазйиқ; 
h
ишкал
- ишқаланиш кучларини енгишга сарфланган
тазйиқ. 
Кон шароитда кўтаргич иши Q
max
ва Q
окт
(яъни самарали
фойдали иш коэффициенти) оралиги билан боғлиқ (13.2. -расм). 
Кон шароитида кўтаргич иши асосан 13.2.- расмда 
кўрсатилганидан максимал миқдор ва максимал фойдали иш 
коэффициенти нуқталари орасида бажарилади.