Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги тошкент давлат техника университети

4.5 Поезднинг фойдали массаси, темир йўл юк ўтказиш қобилият ва ҳаракатланувчи состав паркини ҳисоблаш
Темир йўлдан фойдаланишнинг асосий кўрсаткичлари кўп жихатдан поезднинг фойдали массаси, йўлларнинг ўтказиш қобилияти ва транспорт воситасининг сонига боғлиқ бўлади.
Бир рейс давомида битта поезд билан ташиладиган юк массаси поезднинг фойдали массаси дейилади. Поезднинг фойдали массаси Q_гр унинг трасса максимал кўтарилиш участкасида бир текис ҳаракатланиши ва тортиш кучидан максимал фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда қуйидаги ифода бўйича аниқланади
Q_гр = n_{b }q_гр = _{ }
бунда n_b - поезддаги вагонлар сони, q_гр-вагондаги юк массаси, тонна; P_сц-локомотивнинг илашиш кучи, т; К_сц-ҳаракатланувчи ғилдиракни рельсга илашиш коэффициенти (К_сц=0,18÷0,34); Q_л-локомотив массаси,т; q_т-вагоннинг массаси (юксиз),т;
Тортувчи агрегатдан фойдаланилганда поездаги вагонлар сони ва поезднинг фойдали массаси қуйидаги ифодалар орқали аниқланади;
n_b = _{ }Q_гр=


_{ }
бунда q_тм, q_гр.м-тартиб бўйича моторли вагоннинг массаси ва ундаги юк массаси, т; n_m-агрегатдаги вагонлар сони; w₀-ҳаракатланиш солиштирма қаршилиги, н/т.
Йўлнинг ўтказувчанлик ва юк ташиш қобилияти. Поездларнинг ҳаракатланиш интенсивлиги темир йўлнинг ўтказувчанлик ва юк ташиш қобилияти билан тавсифланади.
Вақт бирлиги ичида темир йўлнинг энг мураккаб участкасидан ўтиб кетиши мумкин бўлган поездлар сони йўлнинг ўтказувчанлик қобиляти дейилади. Ўтказувчанлик поезднинг тезлиги ва йўл участкасининг узунлигига боғлиқ бўлади. Темир йўл трассасининг ўтказувчанлик қобилияти энг кам ўтказувчанлик қобилятига эга бўлган йўл участкасининг ўтказувчанлигига тенг бўлади. Ушбу участка темир йўл трассасининг бошқа участкалардан узунлиги, мураккаб план ва профилга эгалиги ва йўллар сонининг минимал бўлиши билан фарқланади. Участканинг ўтказувчанлик қобиляти (поездлар жуфтлигида ўлчанади) қуйидаги ифодалар оркали аниқланади:
бир йўллик участка учун
N_n = _{ }
юк ташиш йўналиши бўйича икки йўллик участка учун
N_n=_{ };
юксиз ҳаракатланиш йўналиши бўйича икки йўллик участка учун
N_n=_{ }
бунда, Т-ўтказувчанлик кқбияти аниқланиши лозим бўлган вақт интервали (сутка учун Т=7÷7,5), соат; t_пор,t_гр-поезднинг участкадан юксиз ва юк билан ўтиш давомийлиги,мин; t_e-поезднинг ўтқазиб юборувчи ва қабул қилувчи участкалар билан боғланиш вақти,мин.
Агар поезнинг юк билан ва юксиз ҳаракатланиш тезлиги тенг бўлса(t_гр=t_пор=t), участканинг ўтказувчанлик қобилияти қуйидагича аниқланади
N_n =_{ }
бунда n_n-участкадаги йўллар сони.
Амалиётда участка мумкин бўлган ўтказувчанлик қобилятидан поездлар ҳаракатланишининг нотекис бўлиши туфайли камроқ поездлар жуфтлигини ўтказади.
Вақт бирлиги ичида муайян участка оркали ташилиши мумкин бўлган юк миқдори темир йўлнинг ташиш қобилятини белгилайди ва қуйидаги ифода орқали аниқланади;
М _{ };
бунда, n_b, · q_гр-поезднинг фойдали массаси, т; К_рез-1.2÷1.25 – юк ташиш қобилияти резерв коэффициенти.