|
6.7 Кон лаҳимларини ўтиш технологияси, механизацияси
ва ташкил қилиш ишлари
Кон лаҳимларини ўтиш деганда лаҳим контуридаги жинсларни қазиб олиб, уни контурдан ташқарига ташлаш тушинилади. Қазиб олинадиган жинсларнинг физик техник хоссалари тавсифи бўйича уларни массивдан ажратиб олиш механик, бурғилаб - портлатиш ва бошқа усулларда амалга оширилади.
Лаҳимлар транспорт ва танспортсиз усулларда ўтилади. Транспорт усулида қазиб олинган жинслар темир йўл, автомабил ва конвейер транспорти ёрдамида узоқ масофаларга ташилади. Қазиб юклаш ишлари бир чўмичли ва кўп чўмичли экскаваторлар билан юқорига ёки пастга юклаш асосида амалга оширилади. Лаҳимни транспортсиз ўтишда эса, механик бир чўмичли экскаватор ёки драглайннинг ўзи лаҳим кавжойидан қазиб олган кон массасини лаҳимнинг бир борти ёки ҳар иккала бортига тўкиб жойлаштиради. Лаҳимларни транспортсиз усулда ўтиш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Чунки бу усулда лаҳим кавжойдан қазиб олинган жинсларни ташишга кетадиган харажатлар бўлмайди. Бироқ бу усулни қўлланиш доираси чекланган бўлади (фақат ташқи капитал траншеялар ва карьер юзи чегарасидан биринчи ишчи горизонтни очилишигача бўлган ички траншея қисмини ўтишда қўлланади.
Траншеяларни танспорт усулида ўтиш. Траншеяни темир йўл танспортидан фойдаланиб механик бир чўмичли экскаватор билан ўтишда қазиб олинган жинсларни асосан юқорига юклаш усули қўлланади. Чунки темир йўллар траншея борти устига жойлашган бўлади. Траншеяни ўтишда пастки юклаш усулини қўллаш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлмайди, чунки бунда ускуналардан фойдаланиш коэффиценти жуда паст бўлади. Юқорига юклаш усули билан траншея ўтишда ишчи органи узайтирилган механик бир чўмичли экскаваторлардан фойдаланилади. Бунда траншеянинг максимал чуқурлиги экскаваторнинг максимал юклаш баландлигига ва транспорт воситасининг баландлигига боғлиқ бўлади. Темир йўл транспорти воситасига юқорига юклаш усулида траншея ўтишда унинг чуқурлиги (Нт) ва асоси кенглиги (Вт) миқдорлари 6.3 - жадвалда келтирилган.
6.3 - жадвал
Экскаваторлар
|
Жинслар тавсифи бўйича траншеянинг чуқурлиги (м) ва асоси кенглиги (м).
|
юмшоқ
|
яримқоясимон
|
қоясимон
|
Нт
|
Вт
|
Нт
|
Вт
|
Нт
|
Вт
|
ЭКГ-2У
|
5
|
11
|
7
|
11
|
10
|
5
|
ЭКГ-3,2У
|
5,5
|
11
|
8
|
11,5
|
9
|
13
|
ЭКГ-4У
|
8
|
13
|
10,5
|
13
|
13
|
19
|
ЭКГ-6,3У
|
13
|
18
|
16,5
|
18
|
19
|
28
|
Узайтирилган ишчи органли экскаваторлар бўлмаган ёки капитал траншеянинг чуқурлиги катта бўлган шароитларда траншея қатламлар бўйича ўтилади (6.13 – расм).
6.13 - расм. Механик чўмичли экскаватор билан траншеяни қатламларга бўлиб ўтиш схемаси: а, б, в, г – тартиб бўйича биринчи қатламни, иккинчи қатламни, учинчи қатламни, тўртинчи қатламни қазиш схемалари.
Қазиб олинадиган қатламнинг қалинлиги ЭКГ-5 экскаватори қўлланилганда 3-3,3 м ни, ЭКГ-8 қўлланилганда эса 5 м ни ташкил қилади.
Автотранспортдан фойдаланиб капитал траншея ўтишда аксариат ҳолларда қазиб олинган кон массасини пастга юклаш усули қўлланилмоқда. Чунки автоағдаргичлар экскаваторнинг самарали ишлашини таъминлайди. Автоағдаргичлар турли схемаларда юкланиш жойига етказиб берилади (6.14 – расм). Халқасимон, тупик ва таҳмонли тупик схемалари билан (таҳмонлар юкланиш жойидан 50 – 60 м масофада барпо этилади). Бундай ҳолларда траншеянинг асоси кенглиги қуйидаги ифодалар орқали аниқланади:
халқасимон етказиб бериш схемасида
Вт = 2(Rа + С) + Ва , м;
6.14 – расм.Траншея ўтишда автоағдаргичларни юкланиш жойига етказиб бериш схемалари: а – халқасимон; б – тупикли; в – тупикли таҳмон орқали.
тупикли етказиб бериш схемасида
Вт = Ва + 1/2(Ва + Lа) +2С, м;
таҳмонли тупик схемасида
Вт = Rа + С + 1/2 + Ва
бунда: Rа – автоағдаргичнинг айланиш радиуси, м; С = 2 3 автоағдаргич билан траншея борти орасидаги масофа, м; Ва – автоағдаргич кузови кенглиги м; Lа – автоағдаргич узунлиги м.
Автоағдаргични халқасимон схемада юкланиш жойига етказиб беришда Вт = 25 – 30м, тупикли схемада Вт = 20 – 25, таҳмонли тупик схемада эса Вт =16 – 20 м бўлиши мумкин.
Траншеяларни роторли экскаватор билан ўтишда қазиб олинган кон массаси конвейер транспорт орқали ташилади (6.15 - расм).
6.15 – расм Траншеяни роторли экскаватор билан ўтиш схемаси: 1 – роторли экскаватор; 2 – лентали конвейер; 3 –кавжой монтаж конвейери; 4 – кавжой конвейери; 5 – қайта юклагич.
Iк.т.= ark sin tg αкр.т / tg β.
Траншеяни транспортсиз усулда ўтиш. Бу усул траншея бортлари етарли даражада мустаҳкам бўлиб, улар устига қазиб олинган кон массаси жойлаштирилганда ҳам борт мустаҳкамлиги сақланиб қоладиган шароитларда қўлланади. Транспортсиз траншея ўтиш усулида драглайндан фойдаланиш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Драглайннинг тўкиш радиуси ва траншеянинг кўндаланг кесим юзаси ўлчамларига нисбатан драглайн ишлаётганда унинг ҳаракатланиш ўқи траншея ўқи устида, траншея бортларининг бирига яқин ва траншея борти устида бўлиши мумкин. Қўлланадиган драглайннинг муайян ўлчамларида траншеядан қазиб олинган кон массаси ҳажми билан траншея бортлари қабул қилиш қобилятининг ўз-аро тенглиги траншея параметрларини
ҳисоблашнинг асосий принципидир. Ҳисоблашлар траншея узунлигининг 1м асосида бажарилади. Драглайн траншея ўқи бўйича ҳаракатланганда траншея борти ағдармасининг қабул қилиш қобилияти қуйидаги ифода орқали аниқланади (6.16 - расм).
6.16 – расм. Драглайн билан траншея ўтиш схемалари: а –драглайнни траншея ўқи бўйича ҳаракатланишида; б - драглайнни траншея борти бўйича ҳаракатланишида; 1 – биринчи кирма (заходка); 2 – иккинчи кирма.
Vо = nб (Rр- Вт / 2- Нт ctg е)2 tg 0,
бунда nб – ағдармага мўлжалланган траншея бортлари сони; Rр – драглай тўкиш радиуси, м; Вт – траншея асоси кенглиги м; Нт – траншея чуқурлиги, м; 0 – ағдармадаги жинслар қиялик бурчаги, градус; е – жинсларнинг табиий қиялик бурчаги градус.
Траншеядан қазиб олинадиган жинсларнинг ҳажми қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади.
Vп = (Вт + Нт ctg т) Нт, м3;
бунда т- траншея бортининг қиялик бурчаги, градус.
Траншеяни транспортсиз усулда ўтишда Vo ≥ Vп kр.о (kр.о- жинсларни ағдармада кўпчиш коэффиценти), яъни
n ( Rр – Вт/2 ·Нт ·ctgαе)2 ·tgαо = Кр.о (Вт +Нт · ctgαт) · Нт
шарти бажарлиши лозим.
Тоғ ён бағрида траншеялар одатда механик чўмичли экскаваторлар билан ўтилади. Бунда қазиб олинган жинслар бевосита тоғ ён бағрига тўкилади.
Траншеяларни транспортсиз усулда ўтишда экскаватордан вақт бўйича фойдаланиш коэффициенти 0,85 – 0,95 бўлиши ҳисобига унинг унумдорлиги, траншеяни ўтиш тезлиги, транспортдан фойдаланиб ўтилгандагига кўра анча юқори ва сарфланадиган харажатлар кам бўлади.
Траншеяларни жинсларни қўпориб итқитадиган портлатиш, гидромеханизация воситалари, ғилдиракли скреперлар билан ва бошқа усулларда ҳам ўтилади.
6.4 - жадвал
Қўлланадиган ускуналар
|
Траншея асоси кенглиги,м
|
Траншея кўндаланг кесим
юзаси, м2
|
Траншеяни ўтиш тезлиги, м/ой
|
Автотранспорт қўлланганда
Экскаватор ЭКГ-4,6
ва БелАЗ-540А
|
Автоағдаргич халқасимон схемада юклаш жойига етказилганда
|
29
|
350
|
200-210
|
Экскаватор ЭКГ-8И
ва БелАЗ-548А
|
29
|
460
|
250-300
|
Экскаватор ЭКГ-4,6
ва БелАЗ-540А
|
Автоағдаргични тупик схемада юклаш жойига етказишда
|
25
|
280
|
200-220
|
Экскаватор ЭКГ-8И
ва БелАЗ-548А
|
25
|
420
|
240-280
|
Экскаватор ЭКГ-4,6
ва БелАЗ-540А
|
Автоағдаргични таҳмонли тупик схемада юклаш жойига етказишда
|
23
|
260
|
220-240
|
Экскаватор ЭКГ-8И
ва БелАЗ-548А
|
24
|
400
|
280-320
|
Темир йўл транспорти қўлланилиб, юқорига юклашда экскаватор ЭКГ-6,3у ва думпкарлар ВС-105
|
20-22
|
240-300
|
220-260
|
Портлатиш усулида траншея ўтиш кўп харажат талаб қилади ва траншеянинг белгиланган бўйлама профилли ҳамда кўндаланг кесим юзасига эришишни таъминлайди. Гидромеханизация воситалари ва ғилдиракли скреперлар юмшоқ жинслардан траншея ўтишда қўлланилади.
Траншея ўтишнинг асосий техник кўрсаткичлари 6.4 - жадвалда келтирилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
