Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Молия бозори

Ташкил

этилиши бўйича

Муддати	Молиявий
бўйича	инструментлар бўйича

Биржа

бозори

Товар
хом-ашё

бозори

Валюта биржаси

Фонд

биржаси

(РФБ)

Биржадан ташқари бозор

Уюшган

биржадан ташқари
бозор

Уюшмаган

биржадан ташқари
бозор

Пул	Капиталбозори	Суғуртабозори	Валютабозори	Олтинбозори
бозори

Узоқ

муддатли

ресурслар

Ссуда

-

Улушлиқимматлиқоғозларбозори

Ҳосилавийқимматлиқоғозларбозори

бозори

капитал

Узоқмуддатлиқимматлиқоғозларбозори

бозори

Банк

ссуда

бозори

Бирламчи қим-

матли қоғозлар

Фонд бозорининг қим-

матли қоғозлар бозори

Иккиламчи қим-

матли қоғозлар

1.1-расм. Молия бозорининг тузилиши ва унинг иштирокчилари.1

• 
  Никитина Т.В., Репета-Турсунова А.В. Финансовые рынки и финансово-
  

кредитные институты: учебное пособие / Т. В. Никитина, А. В. Репета-Турсунова.

– СПб.: Изд-во СПбГЭУ, 2014. 16-б.

23

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

трументларни сотувчилари ва харидорларини ўз ичига олади. Бу тўғридан-тўғри молиявий битимлар ва операциялардан фойда олувчилари бўлган молия бозоридаги иштирокчилар гуруҳидир. Молия бозоридаги кредит бозори сегментида молиявий битим-ларнинг тўғридан-тўғри иштирокчилари кредиторлар ва қарз олувчилар ҳисобланади.

Кредиторлар – молия бозори иштирокчилари, улар маълум бир фоизга вақтинчалик фойдаланиш учун қарз берувчилар. Кредиторларнинг асосий функцияси қарз олувчиларнинг моддий эҳтиёжларини қондириш учун ўз маблағларини сотиш ва пул маблағларини қарзга бериш ҳисобланади.


Қарз олувчилар – молия бозоридаги субъектлар бўлиб, улар кре-диторлар томонидан зудлик билан иш юритиш, тўлаш ва қайтариш шарти билан пул маблағларини оладиганлар ҳисобланади. Мо-лия бозоридаги пул маблағларининг асосий қарздорлари давлат, банклар, корхоналар ва жисмоний шахслар ҳисобланади.

Қимматли қоғозлар бозори сегментида молиявий операциялар-ни амалга оширишда бевосита эмитентлар ва инвесторлар иштирок этади. Шунинг учун қимматли қоғозлар бозори иштирокчила-ри эмитентлар ва инвесторлар ҳисобланади. Қимматли қоғозлар бозорида иштирокчиларнинг турли таснифлари мавжуд. Энг асо-сийси қуйидаги гуруҳлар ҳисобланади:

• 
  Эмитентлар (қимматли қоғозлар бозорига молиявий инстру-ментларни етказиб берувчилар);
  
• 
  Инвесторлар (молиявий инструментларни сотиб олувчилар, бозорга капитални етказиб берувчилар);
  
• 
  Воситачилар (эмитентлар ва инвесторларга молиявий инстру-ментлар ва капитални алмаштиришга ёрдам берувчилар);
  
• 
  Инфратузилма (бозор иштирокчиларининг айрим турдаги рискларини ҳисобга олади);
  
• 
  Тартибга солувчилар (давлат ва нодавлат регулятор). Қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари ўзаро боғлиқ ҳи-
  

собланиб, у 1.2-расмда ўз аксини топган.
Эмитентлар – қимматли қоғозларни чиқариш (эмиссия) йўли билан зарур молиявий ресурсларни жалб қилувчи молия бозори иштирокчилари. Молия бозорида эмитентлар анъанавий равишда ўзларининг қимматли қоғозларини сотувчиси сифатида фаолият юритади, лекин амалиётда эмитентлар ўз қимматли қоғозларини

24

1-боб. МОЛИЯ БОЗОРИ ВА УНИНГ ҚАТНАШЧИЛАРИ

Регулятор (қимматли қоғозларни

назорат қилувчи орган)

	Молиявий	Воситачилар
	инструмент
Эмитентлар

Эмитентлар

Капитал

Инфратузилма