Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

1.4-расм. Молия тизимининг институционал таркиби.1

монидан инвестицион қарорлар қабул қилишга таъсир этади. Шунга асосланган ҳолда молия бозорларининг шаклланган модели, мак-ромасштабда иқтисодий агентларнинг бизнес этикаси, хулқига (be-haviouries) ҳам таъсир этади. Масалан, АҚШ бозорларидаги конъ-юнктурага фундаментал таҳлил омиллари жиддий таъсир этади.

Иқтисодчи У. Беджхотнинг фикрича, молия бозорларининг тараққиёти иқтисодиётдаги илмий техник тараққиёт, қулай ин-новацион бизнес муҳитини шаклланиши ва уни реализация қилишнинг муҳим омилларидан бири ҳисобланади. Шунингдек, капиталнинг жамғарилиши ҳисобига барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашнинг бош омили ҳисобланади. Молия бозорлари шакл-ланган моделининг миллий иқтисодиётдаги ролини тадқиқ қилиб, Ж. Ваглер2, алоҳида мамлакатлар молия тизимида молия бозорла-рининг қимматли қоғозлар ва кредит бозорлари ҳажмининг ялпи ички маҳсулотидаги алоҳида улуши бўйича тафовутнинг тараққиёт

• 
  Х.Қурбонов, Б.Раҳматуллаев. Замонавий молия тизими ва ундаги трансфор-мацион жараёнлар. Рисола. – Т.: «Иқтисодчи», 2014. 24-б.
  

• 
  Demirguec-Kunt Asli, Levine Ross. Bank-based and Market-Based Financial 6. Systems: Cross-Cultural Comparisons.
  

28

1-боб. МОЛИЯ БОЗОРИ ВА УНИНГ ҚАТНАШЧИЛАРИ

қонуниятларига аниқлик киритади. Унинг фикрича, иқтисодиётдаги молиявий ресурсларни тақсимланиш жараёнлари учун молия бозор-лари субъектлари биринчидан, инвестициялаш учун тўғри йўлни танлаши муҳим; иккинчидан, улар ушбу мақсадлар учун зарурий рағбатлар ва молиявий манфаатга эга бўлиши даркор. Бу ерда рағбатлар деганда инвесторлар ҳуқуқлари ва уларнинг ҳимоясини назарда тутади. Шунингдек, молия бозорлари ҳар бир сегменти тараққиёти ва молиявий ресурсларни қайта тақсимлаш сифати улар тараққиётининг бош омили эканлигини таъкидлайди.

Жаҳон амалиётида молия бозорларининг бир қатор модел-лари шаклланган. Улар қуйидагилардан иборатдир: англо-амери-ка(нобанк), европа(банк) ва аралаш моделлари.

Маълумки, улар қайси мамлакатга оид эканлиги, уни ривожлан-ганлиги даражаси, ундаги жамият томонидан танланган ижтимоий-иқтисодий модел ва мавжуд менталитетга (традицияларга) ҳамда улардаги омилларнинг (ички ва ташқи) таъсири қонуниятлари ва даражаси ҳамда бошқа белгиларга қараб фарқланади. Лекин, моделларнинг барчаси қайси мамлакатда бўлишидан қатъий назар ўзларининг иқтисодиётдаги ва глобаллашув шароитларидаги роли ва функцияларини маълум даражада бажаради.

Маълумки, анъанавий молия бозорлари ва инструментлар тараққиёти ривожланган мамлакатларга хос бўлиб, уларда Англо-саксон ва Европа-континентал моделлари шаклланган. Замонавий шароитларда тез суръатларда ривожланаётган мамлакатларда гибрид, яъни англосаксон ва Европа-континентал моделларининг шаклланиб бораётганлигини кўришимиз мумкин. Кейинги йил-

Молия бозори моделлари

Англосаксон

Англосаксон
АҚШ, Буюк

Британия,

Канада,
Австралия ва б.

Англосаксон
Европа-

континенталАнглосаксон

Германия

Англосаксон

Гибрид
Англосаксон
Япония,

Таиланд,

Ж.Корея
ва б.
Англосаксон

Ислом
Англосаксон

БАА,

Сингапур,

Малайзия

Англосаксон