Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

1.5-расм. Молия бозори моделларининг ташкилий тузилмаси.1

• 
  Муаллифлар ишланмаси.
  

29

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

ларда Ислом молияси фундаментал принциплари асосида ривож-ланиб бораётган ислом молия бозори модели ҳам шиддат билан ривожланиб бормоқда.

Жаҳон молия бозорининг глобал ҳажмида ва операциялар кўлами бўйича Англосаксон ва Европа-континентал модели етак-чилик қилаётган бўлса-да, кейинги йилларда гибрид ва ислом молия бозори моделини ўзида ифодаловчи мамлакатларда молия бозорларининг шиддат билан ривожланиб бораётганлигини кўри-шимиз мумкин (1.2-жадвал).

Ўтиш иқтисодиётига мансуб давлатларда ҳам кўпроқ гибрид моделни кузатиш мумкин. Уларда шаклланган молия бозорлари инф-ратузилмаси, профессионал ва махсус молия бозори иштирокчилари, макромуҳит ва бошқа омиллар бўйича мукаммал тизимнинг мавжуд эмаслиги натижасида индустриал мамлакатлар моделларига ҳозирча тенглаша олмайди. Қолаверса, тарихий ресторспективада тарақ-қиётнинг ривожланган мамлакатларга нисбатан қисқа даврни талаб қилиши, инвесторларнинг малакаси, тартибга солиш тизими билан боғлиқ циклик тавсифдаги омиллар ҳам бунга таъсир этмоқда.

Давлатларда шаклланган молия бозорларида юқоридаги мо-делларни соф ҳолатда учратиб бўлмайди. Фақатгина ҳар бир моделга хос хусусиятли жиҳатлар устун мавқега эга бозорларни учратиш мумкин. Демак, ҳаттоки ҳар бир мамлакат миллий ва молия бозори моделларини англосаксон ва континентал моделларга тўлиқ ажра-тилган ҳолда таснифлаш шартли тавсифга эгадир.

Умуман олганда ҳар қандай мамлакатнинг молия бозори модели унда ташкил топган макро ва микроиқтисодий муҳит, мулкчилик ти-зими тузилмаси, институтлар, миллий қадриятлар ва бошқа омиллар контекстида шаклланган ва ривожланиб боради.

Молия бозори моделида Англосаксон модели энг етакчи ва ушбу моделга асосланган бозорлардаги операциялар ҳажми ва кўлами энг йирик ҳисобланади. Англосаксон моделига асосланган молия бозорларининг хусусиятли жиҳатлари қуйидаги 1.6.-расмда келтирилган.

Молия бозорининг англосаксон модели асосан АҚШ фонд бозор-ларига тўғри келиб, Вашингтон консенсуси жаҳон иқтисодий, сиёсий платформасида кучли манипуляция қилиш имкониятига эга мамлакат ҳисобланади. Ушбу модел яна Буюк Британия, Канада каби тарақ-қий этган мамлакатлар молия бозорларига ҳам хосдир (1.6-расм).

30

1-боб. МОЛИЯ БОЗОРИ ВА УНИНГ ҚАТНАШЧИЛАРИ


1.2-жадвал