Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Ақлий (интеллектуал) инвестициялар бўлиб, илмий ишлар, тажрибалар натижаси, лицензиялар «ноу-хау», мутахассислар тайёрлаш ва кадрларни қайта тайёрлаш, илмий-тадқиқот ва тажри-ба-конструкторлик ишларини жорий этиш кабилар ҳисобланади.

Ақлий (интеллектуал) инвестициялар мулкий ҳуқуқлар шак-лидаги инвестициялар, ақлий меҳнатга оид инвестициялар ва табиий ресурслардан фойдаланиш шаклидаги инвестициялар-дан иборат.

Мулкий ҳуқуқлар гуруҳига кирадиган инвестициялар бозор муносабатларининг ривожланганлигига, миллий бозорларнинг ўзига хос томонларига қараб турлича бўлиши мумкин. Ақлий меҳнатга оид ҳақ-ҳуқуқлар шаклидаги инвестициялар тарки-бига муаллифлик ҳуқуқлари, «ноу-хау», кашфиётлар, товар бел-гиларига бериладиган лицензиялар ва бошқа хил эгалик ҳуқуқ-лари киради.

Инвестицияларни таснифлашда тўғридан-тўғри инвестиция-лар алоҳида аҳамиятга эга. Тўғридан-тўғри инвестициялар – моддий ишлаб чиқариш тармоқларига узоқ муддатли маблағ-лар қўйишдир. Тўғридан-тўғри инвестициялар – у ёки бу маҳсу-лотни ишлаб чиқаришга давлат ёки хусусий фирмаларнинг ка-питал қўйиши бўлиб, реал капитал (бино, иншоот, товар моддий захиралари ва бошқалар) ташкил этилишини ифодалайди.

Инвестициялашда иштирок этиш хусусиятига кўра тўғридан тўғри ва билвосита инвестицияларга ажратилиши мумкин. Тўғ-ридан-тўғри инвестициялар гуруҳига қуйидаги инвестиция тур-лари киради: ишлаб чиқаришни техник қайта қуроллантириш, реконструкциялаш ва ишлаб чиқариш қувватларини кенгайти-ришда йўналтирилганлик ҳамда эскирган бино, иншоот ва жи-ҳозларнинг ўрнини тўлдиришга инвестициялар.

310

10-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ХАҚИДА ТУШУНЧА ВА УНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ

Ишлаб чиқаришни техник қайта қуроллантиришга инвести-циялар – янги ишлаб чиқаришларни, ишларни, хизматларни ёки янги бозорларни очишни ўз ичига олади.

Ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтиришга инвестициялар

– жорий ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш ва сотиш бозорини кенгайтиришни ўз ичига олади.

Технологияларни модернизациялаш ва такомиллаштиришга инвестициялар – ишлаб чиқаришни янгилашга, такомиллашти-рилган технологияларни жорий этишга ва модернизация қилин-ган маҳсулотларни чиқаришга йўналтириш.

Самарадорликни оширишга йўналтирилган инвестициялар

– ресурсларни тежайдиган технологияларни (моддий, меҳнат, мо-лиявий) ривожлантиришга қаратилади.

Инвестициялар хусусий сектор ва давлат томонидан мамлакат ичкарисида ва унинг ташқарисида турли ишлаб чиқаришларга ва қимматбаҳо қоғозларга (акциялар, облигациялар) қўйилиши мумкин.

Ҳаракат йўналиши бўйича инвестициялар ялпи ва соф инвес-