Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

13.8-расм. Инвестиция лойиҳаси ҳаётий циклининг умумий


харажатлардаги тақсимоти.

451

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

Лойиҳаштириш босқичи энг мураккаб босқич ҳисобланади. Лойиҳани ишлаб чиқиш ва келишишда иштирок этувчи ташки-лотларнинг кўплиги лойиҳани амалга ошириш учун рухсат олиш билан боғлиқ жараёнларда жуда катта меҳнат талаб қилади. Бун-дан ташқари кўпинча ушбу босқич ҳуқуқий базанинг такомил-лашмаганлиги ва бюрократик тўсиқлар ҳисобига лойиҳа объекти қурилиши муддати билан тенг бўлиб қолади.
Авваламбор, жойлашув қулайлиги (магистрал транспорт йў-ли, муҳандислик коммуникациялари, малакали иш кучининг мавжудлиги, корхонанинг истиқболдаги ривожланиши ва бошқа-лар) бўйича компания талабларига жавоб берадиган объект қури-лиши учун ер участкасини танлаб олиш зарур. Шунингдек, ушбу ер участкада корхонани жойлаштириш бўйича жойлардаги ҳоки-мият органлари розилигини олиш. Шундан сўнг ер участкасини мақсадли фойдаланиш учун яроқлилигини аниқлаш мақсадида муҳандислик-геологик, экологик, иқлим ва бошқа изланишлар олиб борилади.

Юқорида келтирилган саволларга ижобий хулосалар олинган-дан кейин инвестиция лойиҳасининг техник-иқтисодий асосла-рини ишлаб чиқишга ўтилади ва у қуйидагиларни ўзида акс эттириши лозим:

0. 
   дастлабки рухсат берувчи ҳужжатларни (ердан фойдаланиш ҳуқуқини расмийлаштириш, муҳандислик коммуникациялар-га уланишга техник шартларни олиш) тайёрлаш;
   
1. 
   маҳсулот ишлаб чиқариш дастурини (ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар ҳажми ва номенклатурасини асослаш, мав-жуд ишлаб чиқариш қувватларини ишга тушириш, ишлаб чиқаришни модернизация қилиш бўйича таклифлар, хори-жий технологияларни сотиб олиш, ишлаб чиқаришни кен-гайтириш) тайёрлаш;
   

0. 
   ишлаб чиқариш жараёнларини (фойдаланиладиган техноло-гиялар, хом ашё ва бошқа материаллар, бутловчи қисмлар, энергия ресурслар) тавсифлаш;
   
1. 
   техник (шу жумладан, бош режа) ва технологик хулосаларни ишлаб чиқиш, технология ва ускуналар таркибини таҳлил қилиш;
   
2. 
   шаҳарсозлик, архитектура-режалаштириш ва қурилиш ху-лосалар;
   

452

13-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИ ВА УНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ

0. 
   атроф-муҳитни сақлаш бўйича чора-тадбирларни тайёр-лаш;
   

0. 
   фавқулотда вазиятларда ва фуқаролар мудофааси бўйича чора-тадбирларни тайёрлаш;
   

0. 
   қурилиш ташкилотини тавсифлаш;
   

0. 
   фуқаролик уй-жой қурилиши зарурати бўйича маълумотлар-ни тайёрлаш;
   

0. 
   корхонани бошқариш, ишчилар ва хизматчилар меҳнатини ташкил қилиш тизимни тавсифлаш;
   

0. 
   смета-молиявий ҳужжатларни тайёрлаш (шу жумладан, ишлаб чиқариш харажатларини баҳолаш; капитал харажат-лар, корхона фаолиятидан йиллик тушумлар ва айланма маблағларга бўлган талабни ҳисоблаш);
   

0. 
   инвестиция имкониятларининг дастлабки асосларини ўзида акс эттирган ҳисоботни тайёрлаш.
   

Тайёрланган техник-иқтисодий асослар назорат ва маъмурий органлар билан келишилгандан кейин, тегишли давлат эксперти-засидан ўтиши лозим. Ушбу экспертизадан ижобий хулосалар олингандан кейин буюртмачи томонидан тасдиқланади ва инвес-тиция лойиҳаси учун маблағ киритиш бўйича қарор қабул қи-линади.

Ушбу босқичда лойиҳа қийматининг 20%игача харажат қи-линади.

Инвестиция лойиҳасининг қурилиш ва якунлаш босқичи, одатда меъёрий муддатларга кирмайди, сабаби пудратчи-компа-ниялар учун шартнома шартларини бузиш манфаатли эмас. Жум-ладан, ушбу босқичдаги қуйидагилар амалга оширилади:

0. 
   қурилиш хизматлари бозорини таҳлил қилиш ва салоҳиятли пудратчилар билан музокаралар олиб бориш;
   

0. 
   тендер савдолари;
   

0. 
   пудратчилар билан шартномалар тузиш;
   

0. 
   ишчи ҳужжатларни тайёрлаш;
   

0. 
   қурилиш материаллари ва конструкциялари, ностандарт технологик ускуналар ишлаб чиқарувчи ва етказиб берув-чиларни аниқлаш;
   

0. 
   қурилиш ишлаб чиқаришини ташкил этиш;
   

0. 
   қурилиш-монтаж ва ишга тушириш ишлари;
   

453

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

0. 
   бажарилган ишлар сифатини техник ва муаллифлик назора-тини амалга ошириш;
   

0. 
   тугатилган қурилиш объектини давлат қабул қилиш комис-сиясига топшириш.
   

Ушбу босқич энг харажатли босқич бўлиб, қурилиш учун лойиҳанинг умумий харажатларидан 60%и, якунлаш босқичига эса, 12%и тўғри келади.

Умуман олганда, инвестиция лойиҳаларнинг ҳаётий циклини қисқартириш лойиҳа доирасида иштирок этаётган барча иштирок-чилар, яъни инвестордан тортиб, то маъмурий ва назорат органла-рининг асосий мақсади бўлмоғи лозим.