Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Асосий капиталга инвестициялар1

Кўрсаткич					Йиллар
	1995	2000	2005	2010	2015			2016	2017	2018	2019
Инвестициялар	88,9	744,5	3165,2	16463,7	44 810,4			51232,0	72155,2	124231,3	189924,3
ҳажми, млрд.сўм
Ўсиш суръати, %	104,0	101,0	105,7	108,7	109,6			107,7	120,4	118,1	133,9
ЯИМ даги улуши, %	29,4	22,9	19,9	24,6	24,3			25,0	26,9	30,6	37,1
Аҳоли жон бошига,	3,9	30,2	121,0	543,4	1331,4			1562,8	2112,6	3256,9	5655,8
минг сўм
Аҳоли жон бошига	102,1	99,6	104,5	107,0	107,7			105,8	118,4	116,1	131,4
ўсиш суръати, %

ЯИМга нисбатан асосий капиталга инвестицияларнинг улуши 2019 йилда 37,9 % ни ташкил этиб, ўтган йилдагига нисбатан 6,5 % пунктга кўпайди. Мазкур кўрсаткич 2017 йилда 26,9 % ни ҳамда 2018 йилда – 30,6 % ни ташкил этган (10.2-жадвал). Қайд этиш лозимки, мазкур кўрсаткич дунё мамлакатлари миқёсида ҳисобланган инвестицияларнинг ўртача салмоғидан юқоридир. Аммо, мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий ривожланиш борасида стратегик мақсадларни белгилаб олган экан, уларни амалга оши-риш учун миллий иқтисодиётга инвестициялар ҳажмини ошириш зарур бўлади.

Буни, биринчидан, ички инвестициялар ҳажмини кўпайтириш, иккинчидан, ташқи инвестицияларни миллий иқтисодиётга жалб қилиш негизида амалга ошириш мумкин.

Асосий капиталга ўзлаштирилган инвестицияларнинг юқори ўсиш суръатларига эришилишига салмоқли ҳисса қўшган қуйидаги йирик инвестиция лойиҳаларини келтириш мумкин:

0. 
   тозаланган метан асосида синтетик суюқ ёқилғи ишлаб чиқа-ришга мўлжалланган Шўртан газ-кимё мажмуаси қурилиши лойиҳаси бўйича ўзлаштирилган ҳажм;
   
1. 
   Навоий иссиқлик электр станциясида 450 МВт қувватли ик-кинчи буғ-газ қурилмасини кенгайтириш лойиҳаси бўйича ўзлаштирилган ҳажм;
   

0. 
   https://stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг рас-мий сайти маълумотлари.
   

330

10-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ХАҚИДА ТУШУНЧА ВА УНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ

0. 
   Қорақалпоғистон Республикасида Тахиатош иссиқлик электр станциясида 230-280 МВт қувватли иккита буғ-газ қурилмаси қурилиши лойиҳаси бўйича ўзлаштирилган ҳажм;
   
1. 
   Қашқадарё вилоятида Хисор инвестиция блоки ва Устюрт ҳудудида маҳсулотни тақсимлаш бўйича битим асосида кон-лар билан ишлаш ва углеводород қазиб чиқаришни ташкил этиш лойиҳаси бўйича ўзлаштирилган ҳажм;
   
2. 
   «Навоийазот» АЖ да аммиак ва карбамид ишлаб чиқариш-ни ташкил этиш лойиҳаси бўйича ўзлаштирилган ҳажм ва бошқалар.
   

Республика бўйича асосий капиталга инвестицияларни аҳоли жон бошига кўрадиган бўлсак, 2019 йилда ушбу кўрсаткич 2018 йилга нисбатан 31,4 % га ошиб, 5655,8 минг сўмга етди (10.2-жадвал).
2019 йилда аҳоли жон бошига ҳисобланган асосий капиталга ўзлаштирилган инвестициялар ҳажми бўйича юқори кўрсаткич-лар Навоий вилоятида – 17985,7 минг сўм (ёки 2018 йилга нис-батан ўсиш суръати 143,2 %), Тошкент шаҳрида – 16332,0 минг сўм (ёки 139,6 %), Сирдарё вилоятида – 7312,4 минг сўм (ёки 190,7 %), Қашқадарё вилоятида – 7246,1 минг сўм (ёки 123,6 %), Жиззах вилоятида – 5792,3 минг сўм (ёки 191,1 %), Бухоро ви-лоятида – 5167,3 минг сўм (ёки 89,9 %), Тошкент вилоятида – 5799,9 минг сўм (ёки 130,4 %) ва Сурхондарё вилоятида – 4705,5 минг сўм (ёки 145,6 %) қайд этилди.1
Асосий капиталга инвестицияларнинг молиялаштириш ман-балари бўйича таркибида хорижий инвестиция ва кредитлар-нинг улуши салмоқли ҳисобланиб, 2019 йилда ушбу кўрсаткич 45,7 фоизни ташкил қилмоқда (10.3-жадвал). Бунда Ўзбекистон Республикаси кафолати остида хорижий кредитлар 14,7 фоизни, тўғридан-тўғри хорижий инвестиция ва кредитлар эса 31 фоизни ташкил этади. Ўзлаштирилган хорижий инвестиция ва кредитлар-нинг ЯИМдаги улуши 16,9 % ни ташкил этиб, 2018 йилга нисбатан 9,5 % пунктга кўпайди. Ўзлаштирилган жами хорижий инвести-ция ва кредитларнинг доллар эквивалентидаги қиймати 9803,5 млн. АҚШ долларини ташкил этиб, ундан 4205,4 млн. АҚШ доллари

0. 
   https://stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг рас-мий сайти маълумотлари.
   

331

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни ёки жами хорижий инвестиция ва кредитларнинг 42,9 % ини ташкил этди.

Тижорат банклари кредитлари ва бошқа қарз маблағлари ҳисобидан Намунавий лойиҳалар асосида шаҳар ва қишлоқ жой-ларда турар жойлар қурилиши бўйича йирик давлат аҳамиятидаги ижтимоий инвестиция лойиҳаси амалга оширилмоқда.

Тўғридан-тўғри ва бошқа хорижий инвестиция ва кредитлар ҳисобидан қуйидаги йирик инвестиция лойиҳалари амалга оши-рилди:

0. 
   Қандим конлар гуруҳини ишлаб чиқаришга тайёрлаш ва газни қайта ишлаш заводининг қурилиши;
   

0. 
   Хаузак ва Шоди конларини ишлаб чиқаришга тайёрлаш, шунингдек Қувачи Олот конларини кенгайтириш;
   

0. 
   Ҳисор инвестиция блоки ва Устюрт ҳудудида маҳсулотни тақсимлаш бўйича битим асосида конлар билан ишлаш ва углеводород қазиб чиқаришни ташкил этиш;
   

0. 
   ОАЖ «Unitel» хорижий компанияси томонидан Тошкент шаҳрида уяли алоқа тизимини кенгайтириш;
   

0. 
   ОАЖ «Indorama Agro» хорижий компанияси томонидан
   

Қашқадарё ва Сирдарё вилоятларида пахта тўқимачилик кластерида ишлаб чиқаришни ташкил қилиш.

2019 йилда Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси ҳисобидан иқтисодиётнинг нефт-газ, энергетика тармоқларига ўзлашти-рилган инвестициялар ҳажми 6511,9 млрд. сўмни (3,4%) ва 2018 йилга нисбатан ўсиш суръати 71,2 % ни ташкил қилди.

Давлат бюджети маблағларининг жами асосий капиталга ўз-лаштирилган инвестициялар ҳажмидаги улуши 7,6 % ташкил этиб, 2018 йилга нисбатан 1,1 % пунктга камайди (10.3-жадвал). Давлат бюджети маблағлари Ўзбекистон Республикаси инфра-тузулмасини ривожлантириш, ижтимоий соҳани қўллаб-қувват-лаш ва турмуш тарзини яхшилаш мақсадларидаги манзилли инвестиция дастурини бажаришга йўналтирилди.

2019 йилда иқтисодиётнинг нодавлат секторида 154,3 трлн. сўм асосий капиталга инвестициялар ўзлаштирилди. Мазкур кўрсат-кич жами инвестициялар ҳажмида Ўзбекистон Республикаси бў-йича 81,2 % ни ташкил этди, шунингдек, Қашқадарё вилоятида – 95,4 % га етди, Сурхондарёда – 89,7 %, Фарғонада – 89,5 %, Наман-

332

10-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ХАҚИДА ТУШУНЧА ВА УНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ

10.3-жадвал


Асосий капиталга инвестицияларнинг молиялаштириш


манбалари бўйича таркиби,1 жамига нисбатан фоизда

Манба				Йиллар
	2005	2010	2015	2016		2017	2018	2019
Асосий капиталга инвестициялар –	100	100	100	100		100	100	100
жами
шу жумладан маблағлар ҳисобидан молиялаштирилди:
республика бюджети	12,3	5,6	4,5	4,5		5,1	6,5	7,6
корхона ва аҳоли	57,5	49,0	52,9	53,0		44,5	39,3	29,3
банк кредитлари ва бошқа қарз	3,8	9,7	11,8	11,1		13,3	14,9	13,1
маблағлари
хорижий инвестиция ва кредитлар	21,7	28,3	19,9	21,3		25,1	29,2	45,7
бюджетдан ташқари фондлар, тик-
ланиш ва тараққиёт жамғармаси,
суғориладиган ерларни мелиора-	4,8	7,4	x	x		x	х	х
тив ҳолатини яхшилаш фондлари-
ни қўшган ҳолда
давлат мақсадли фондлари, бола-
лар спортини ривожлантириш ва	x	x	10,9	10,1		12,0	12,8	4,3
реконструкция қилиш фондини
қўшган ҳолда

ганда – 88,5 %, Андижонда – 86,9 %, Сирдарёда – 85,0 %, Тошкент шаҳрида – 84,9 % ни ташкил этди.

2019 йилда давлат бюджети маблағларининг асосий қисми Қорақалпоғистон Республикаси (давлат бюджети маблағлари ҳисобидан молиялаштирилган жами инвестицияларнинг 13,9 %), Тошкент (13,3 %), Самарқанд (12,0 %), Жиззах (11,0 %) ва Сирдарё вилоятларида (9,8 %) ўзлаштирилди.

2019 йилда жами асосий капиталга ўзлаштирилган инвести-цияларнинг асосий қисми, яъни 52,5 % республиканинг тўртта ҳудудида, жумладан, Тошкент шаҳрида – 21,8 %, Қашқадарё ви-лоятида – 12,4 %, Навоий вилоятида – 9,4 % ва Тошкент вилоя-тида – 8,9 % ўзлаштирилган. Ҳудудларда асосий капиталга ўзлаш-тирилган инвестицияларнинг юқори ўсиш суръатлари Жиззах вилоятида 195,2%, (асосий капиталга ўзлаштирилган инвестиция-

0. 
   https://stat.uz – Ўзбекистон Республикаси Статистика қўмитасининг рас-мий сайти маълумотлари.
   

333

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

лар ҳажми 7919,3 млрд. сўм), Сирдарё вилоятида – 194,3% (6129,2 млрд.сўм),Хоразмвилоятида–167,1%(5566,8млрд.сўм),Сурхондарё вилоятида – 148,8 % (12232,4 млрд. сўм), Навоий вилоятида – 145,7 % (17775,3 млрд. сўм), Тошкент шаҳрида – 142,5 % (41497,9 млрд. сўм), Андижон вилоятида – 142,3 % (8183,7 млрд. сўм) ва Фарғона вилоя-тида – 140,1 % (9164,2 млрд. сўм) тўғри келмоқда (10.4-жадвал).

10.4-жадвал маълумотларидан кўринадики, Ўзбекистонда асо-сий капиталга инвестицияларни 2013 йилга нисбатан 2019 йилда-ги ўсиш суръати 6,6 мартани ташкил қилган. Ушбу давр оралиғида юқори ўсиш суръати Наманган (11,5 марта), Навоий (11 марта), Сурхондарё (9,8 марта), Жиззах (7,8 марта), Қашқадарё (6,7 марта) вилоятларида ва Тошкент шаҳрида (8,3 марта) кузатилмоқда.

10.4-жадвал