Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

 
МАВЗУ № 5: Т А Д Б И Р К О Р Л И К Д А Р А Қ О Б А Т. 
Р Е Ж А: 
1.
Рақобатнинг моҳияти ва шакллари. 
2.
Рақобат турлари ва усуллари. 
3.
Рақобат стратегияси ва уни тартибга солишда давлатнинг роли. 
1. Рақобатнинг моҳияти ва шакллари. 
Рақобат
- мустақил товар ишлаб чиқарувчилар, корхоналар ўртасида 
товарларни қулай шароитда ишлаб чиқариш ва яхши фойда келтирадиган нархда, 
катта хажмда сотиш, умуман бозор иқтисодиѐтида ўз мавқейини мустаҳкамлаш 
учун кураш. Рақобат асоси товар ишлаб чиқарувчилардан мустақил бўлиши ва ўз 
манфаати учун кураш, интилишдан иборат. 
Рақобат бозор иқтисодиѐтини харакатлантирувчи кучдир. Чунки рақобатда 
ғолиб келиш учун ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш, товар сифатини 
ошириш, товар сотилишини харидор учун қулайлаштириш зарур, акс холда 
товарларни пуллаб, катта фойда олиб булмайди. 
Рақобатнинг бир неча жихатлари мавжуд. Яхши ривожланган бозорда асосий 
рақобат усули бахо бўйича рақобатлашув хисобланади. Рақобатнинг иккинчи 
томони маҳсулот сифати бўйича рақобат. Маҳсулотнинг баҳоси ва сифати унинг 
истеъмол қийматини белгилаб боради ва шу қиймат ортиб бориши билан ўша 
маҳсулотни истеъмолчи афзал деб билади. 
Рақобат майдони бозор бўлиб, унда тадбиркорни қай даражада жойлашиши, 
бозор талабларига мослашиши хам мухим омиллардан хисобланиб, рақобат курашида 
енигиб чиқиш ѐки мағлуб бўлишга асос бўлади, шу билан бирга маҳсулот ишлаб 
чиқариш шарт-шароитлари хам юқоридаги холатларга замин яратади. Аммо рақобат 
курашида ўз товарига харидор топа билиш хам мухим масаладир. 
Рақобатни шаклланиши биринчи навбатда истеъмолчиларга қулайликлар, 
имкониятлар яратади, улар ўз эхтиѐжларини қондиришда арзон, сифатли, қулай
маҳсулот ва хизматлар харид қилиш билан бирга танлаш имконига хам эга 
бўладилар. Шу билан бирга маҳсулот сотиб олишда тежалган маблағ хисобига 
ўзларининг иккиламчи эхтиѐжларини қондиришга эришадилар. Маълумки, 
рақобатсиз муҳитда фирмалар ўсишдан тўхтайдилар ва бир қолипда иш олиб 
борадилар. Ўз навбатида рақобат муҳити тадбиркорларни курашга жалб этади, бу 
эса тадбиркорларни изланишга, янгиликларга интилишга мажбур этиб, унинг 
натижасида улар ўз фаолиятларини мустахкамлаб борадилар. Рақобатни 
ривожланиши яна бир томондан давлатга хам фойдали бўлиб, бюджет тушумлари 
ортади, янги иш ўринлари яратилиши орқали ишсизлик муамоси маълум 

---

34 
даражада хал этилади, миллий валюта қадри ортади, мамлакатни экспорт 
салоҳияти ошиб хорижий валюта тушуми кўпаяди.