Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

2-савол бўйича дарс мақсади: Дидактиканинг тарихи, асосий дидактик муаммолар 
ва ривожини талабалар онгига йетказиш, уларда таълим назариясини ўрганишга қизиқиш 
уйғотиш. 
Идентив ўқув мақсадлари: 
1. Дидактиканинг пайдо бўлиши мазмунини сўзлаб беради. 
2. Дидактиканинг тараққиёти ва асосий дидактик муаммолар ҳақида шарҳлаб 
беради. 
3. Дидактикани педагогиканинг ажралмас таркибий қисми еканлигини асослайди. 
2-савол баёни. 
Ўқитиш тўғрисидаги фикрларни ўтмишдаги файласуфлар ва олимлар қадим-
қадимлардаёқ билдиришган.Ўқитиш назариясини илмий билимлар системаси сифатида 
педагогика фани педагогик тафаккур тарихини биринчи бўлиб Я.А. Коменский ХВИИ-
асрда яратди, фалсафий фикрларга, ўша даврдаги мактаблар иш тажрибасини назарий 
таҳлилига таяниб у ўзининг машҳур "Буюк дидактика" (1658 й) деган асарини ёзди. 
Кишилик жамияти тараққиётининг дастлабки даврларида ўқитиш иши тарбия билан 
бир бутун ҳолда,узвий боғланган еди. Таълимнинг мазмуни у қадар мураккаб бўлмай 
кўпинча боланинг катта ёшдагиларга тақлид қилиши, улар билан бирга ишлаши тарзида 
амалга оширилар еди. Бола каттага тақлид қилиб, унинг ишларидан наъмуна олиб, 
тажрибасини ўрганар ва ўзлаштирар еди. Жамиятнинг тарихий тараққиётида ўқитиш иши 
маълум даражада тус олди. Билимлар мураккаблашди ва билим фаолиятини махсус 
равишда ташкил етишни талаб қилди. Иккинчидан, ижтимоий ишлаб чиқаришдаги 
мулоқот ва тақсимот айрим касбларнинг мутахассисларини тайёрлаш вазифасини ўртага 
қўйди. Ўқитиш иши таълимнинг ўзига хос мақсадларининг мазмунини ва ташкил 
етилишини акс еттирувчи мустақил характерга ега бўлди. 
Билиш жараёни каби таълим жараёнида ҳам ўқувчи билмасликдан билишга, нотўғри 
ва ноаниқ билишдан тўлиқроқ ва аниқроқ, чуқурроқ билишгача бўлган йўлни босиб ўтади. 
Бу жараёнда ҳиссий идрок етиш ҳам, абстракт тафаккур ҳам, амалда синаб кўриш ҳам 
бўлади. Билиш икки паллага- назария ва амалиётга бўлинади. Назария янги билимни, 
янгича билишни ифодаловчи тизимли фикрдир. Назарияда ғоя шаклланади. Амалий 
билимларнинг ҳақиқийлигини кўрсатувчи мезондир. Кузатиш тажриба, ўзгартириш, 
яратиш – булар амалиёт шаклига киради. Таълим билиш фаолиятининг тури сифатида 
педагогика фанида бир неча асосий маънони англатади. Бу ўқувчиларда билим, малака ва 
кўникмаларни ҳосил қилиш, уларда дунёқараш, фикр ва еътиқодларни шакллантириш, 
ўқувчиларнинг муайян даражада ўқимишли, фикрли, маданиятли, тарбияли, чин инсон 
бўлишига еришиш, уларнинг қобилиятларини ўстиришдан иборатдир.
Таълим инсоният тажрибасининг маълум томонларини, яъни ўқувчилар ижтимоий 
тараққиётининг ҳозирги талабларига мувофиқ даражада билим ва тарбияга ега 
бўлишларини таъминлайдиган фаолиятдир. Таълим жараёнининг мазмунини билим, 
кўникма ва малакалар ташкил қилади.
Таълим жараёни ўқитувчи билан ўқувчиларнинг бирликдаги фаолияти бўлиб, икки 
томонлама характерга ега. 
Ўқитувчининг фаолияти таълим жараёнининг ташқи томонини ташкил қилади. 
Чунки у ўқитади, таълим беради.
Ўқувчи фаолияти ички жараённи ташкил етади. Чунки у ўқитувчи берган билимни 
ўқиб тушуниб олади. 
Ўқитиш жараёнининг ички томони ўқувчининг фаолияти бўлиб, у ўқув фани 
материалларини ўзлаштиришдан иборат. Ўқитиш билишдан фарқли ўлароқ муаллим 
раҳбарлигида амалга оширилади. Таълимнинг асосий мақсади, вазифаси ёш авлодни 
илмий билимлар, кўникма ва малакалар билан қуроллантиришдан иборатдир. 

---

- 46 - 
Ўқувчиларнинг билиш фаолияти учта босқичда олиб борилади.