|
Валюта муносабатлари - бу, валютани жаҳон хўжалиги муомаласида амал қилиш жараёнида ва халқаро алоқалар соҳасига хизмат кўрсатишда ўзига ҳос пул муносабатларининг йиғиндисидир, ёки давлатлар, жаҳон валюта бозорининг субъктлари, муайян давлатнинг резидент ёки норезидент шахслари ўртасида валюталарни сотиш, сотиб олиш, мажбуриятларни бажариш ҳамда бошқа шу каби жараёнларда вужудга келадиган муносабатлардир.
Валюта муносабатлари - бу халқаро алоқаларга хизмат кўрсатувчи ва жаҳон хўжалигида валюта муомаласи жараёнида вужудга келадиган ўзига ҳос пул муносабатларининг мажмуидир. Валюта муносабатлари жаҳон валюта тизимининг асоси бўлиб хизмат қилади. Уларнинг шаклланиш жараёнларини ўрганиш Ўзбекистон учун нафақат назарий, балки амалий аҳамиятга ҳам эгадир.
Валюта муносабатларининг пайдо бўлиши, ўзгартирилиши ёки тугатилишининг ҳуқуқий асослари бўлиб халқаро келишувлар ва ички давлат қонун-қоидалари ҳисобланади.
Валюта муносабатлари нисбатан мустақил муносабатлар бўлгани ҳолда тўлов баланси, валюта курси, ҳисоб-китоб операциялари орқали дунё иқтисодиётига сезиларли таъсир кўрсатади.
Валюта муносабатларининг аҳволи қуйидагиларга боғлиқ бўлади:
-миллий ва жаҳон иқтисодиётининг ривожланганлик даражасига;
-сиёсий аҳволга;
-жаҳон бозорида давлатлараро муносабатлар борасидаги муаммоларга ва ушбу муаммоларнинг ривожланиш тенденсияларига.
Валюта муносабатларининг асосий иштирокчилари сифатида халқаро молиявий ташкилотлар, давлатлар, давлатларнинг резидент ва норезидент шахслари майдонга чиқади.
Резидент шахс - бу муайян давлат ҳудудида яшаётган ва ушбу давлат фуқароси бўлган ҳамда мазкур давлат ҳудудида фаолият кўрсатаётган юридик ёки жисмоний шахсдир.
Норезидент шахс - бу муайян давлат ҳудудида яшаб фаолият кўрсатаётган, аммо шу давлат фуқароси бўлмаган юридик ёки жисмоний шахсдир. Масалан, элчихоналар, ваколатхоналар, чет эл фирма ва корхоналарининг бўлинмалари ҳамда шу кабилар.
Валюта муносабатлари ташқи савдо жараёнларида вужудга келади. Ташқи савдо бу экспорт ва импортни ўз ичига олган кенг тушунча бўлиб, халқаро иқтисодий муносабатларнинг энг муҳим шаклларидан биридир. Давлатлараро товар айрбошлаш тушунилади. Халқаро савдо эса шу савдо иштирокчиларининг ялпи товар айланмасини акс эттиради.
Ўзбекистон Республикасида ташқи савдони бошқаришнинг ўзига хос усуллари мавжуд бўлиб, улар қаторига импорт солиқлари, валюта тушимидан олинадиган солиқ, валюта тушимининг бир қисмини мажбурий сотиш, экспорт — импорт контрактларини рўйхатдан ўтказиш, валюта муносабатларини тартибга солиш қоидалари кабилар киради.
Муайян бир мамлакат миллий иқтисодиётини жаҳон ҳамжамияти иқтисодиёти тизимида самарали иштирокини таъминлаш мақсадида ўзининг валюта сиёсатини олиб боради.
Валюта сиёсати муайян бир давлатнинг халқаро валюта муносабатлари тизимидаги иштирокини таъминлаш мақсадида зарур бўладиган асосий тамойиллар ва у билан боғлиқ бўлган бир қатор йўналиш ҳамда тадбирлар мажмуидир.
Валюта сиёсатини амалга оширишнинг мақсади қуйидагилардан иборат:
- валюта — молия механизмини такомиллаштириш, тўлов қобилиятини ошириш ҳамда миллий ва эркин айрбошланадиган валюталарни Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ноқонуний олиб чиқилишининг олдини олиш;
- Ўзбекистон Республикасининг миллий пул бирлиги ҳисобланган “сўм”нинг қадрини ошириш, эркин алмаштириладиган валюталар тизимида унинг курсини муқобиллаштириш ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ягона қонуний тўлов воситасига айлантириш.
Давлат ўзининг валюта сиёсати асосида валюта муносабатларини тартибга солувчи қонун ҳужжатларини ишлаб чиқишда қуйидаги муаммолар ҳал этилади:
- ташқи иқтисодий фаолият қатнашчилари томонидан амалга ошириладиган халқаро ҳисоб -китоб тизимини;
- валюта операцияларини амалга ошириш тартибини, давлат валюта заҳирасини яратиш ва ундан фойдаланиш тартибини;
- корхона ва ташкилотлар валюта фондларини яратилиши, ундан фойдаланиш тартибини;
- валюта назоратини амалга ошириш тартибини яратади.
Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 майдан «Валютани тартибга солиш тўғрисида»ги Қонуни амалга киритилди. Ушбу қонун билан қуйидаги тартиб — қоидалар белгилаб берилди:
- Ўзбекистон Республикасида валюта операцияларини амалга оширишнинг асосий мезонлари;
- Ўзбекистон Республикасида мавжуд валюта ва валюта бойликлари турлари;
- валютани тартибга солиш ва валюта ресурсларини бошқаришда давлат идораларининг ваколатлари;
- юридик ва жисмоний шахслар ҳамда хорижий давлатларнинг валюта бойликларига эгалик қилиш, улардан фойдаланиш ва тасарруф этишдаги ҳуқуқ ва бурчлари;
- валютани назорат қилиш асосларини ва Ўзбекистон Республикасида валютани тартибга солишга доир қонунларни бузганлик учун жавобгарлик.
1.2. Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий фаолиятда валюта тизимининг тузилиши
Do'stlaringiz bilan baham: |
