Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

 
9.3. Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар таҳлили 

---

Маҳсулот таннархини ифодаловчи кўрсаткичлардан энг муҳими, бир сўмлик товар 
маҳсулоти учун қилинган харажатдир. Бу кўрсаткич тийин ҳисобида қуйидагача 
аниқланади; 
 
Бир сўмлик товар
 
 
 
Ишлаб чиқариш таннархи 
маҳсулоти учун
 
=
қилинган харажат (тийин)
Товар маҳсулотининиг улгуржи баҳоси 
Бу кўрсаткич орқали қилинган харажатларнинг самарадорлигини аниқлаш мумкин. 
Таҳлил этишда бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар динамикаси, 
бизнес режага нисбатан ўзгариши аниқланади. 
35- ж а д в а л 
«АВС» аксионерлик жамиятида бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган 
харажатлар таҳлили 
36-жадвал 
Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатларни пасайтириш бўйича 
бизнес режанинг бажарилиши таҳлили 
Кўрсаткичлар 
Сумма 
1 
2 
1. Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар, 
тийин ҳисобида: 
— Ўтган йил 
58,08 
— Ҳисобот йили: 
• Бизнес режа бўйича 
62,51 
• Ҳақиқатда 
77,37 
2. Ўтган йилдан фарқи: 
• тийин ҳисобида 
+19,29 
• фоиз ҳисобида 
+33,21 
3. Режадан фарқи: 
• тийин ҳисобида 
+14,86 
• фоиз ҳисобида 
+23,77 
4. Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатдан 
олинган иқтисод (+) ёки сарфланган ортиқча харажат, минг 
сўмда + 14,86 * 2553967/100 
+379519,5 
Кўрсаткичлар 
Ўтган 
йил 
Ҳисобот йили 
Бизиес 
режада 
Ҳақиқатда 
1. Маҳсулот (иш, хизмат)ларнинг ишлаб чиқариш 
таннархи, минг сўмда 
1227503 
1374356 
1975926 
2. Товар маҳсулотининг солиштирма улгуржи 
баҳоси, минг сўмда 
2113430 
2198763 
2553967 
3. Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган 
харажатлар, тийин ҳисобида 
58,08 
62,51 
77,37 

---

Жадвал маьлумотлари шуни кўрсатадики, биз таҳлил қилаётган «АВС» аксионерлик 
жамиятида ишлаб чиқарилган товар маҳсулотининг ҳар сўми учун қилинган харажат 
ҳисобот даврида 77,37 тийинни ташкил этиб, ўтган йилга нисбатан 19,29 тийинга ёки 
33,21 %га, бизнес режага нисбатан эса 14,86 тийинга ёки 23,77 %га кўпайган. 
Харажатларнинг бундай тартибда ортиши корхонанинг рентабеллигини пасайтириб 
юборади. Ўрганилаётган даврда ҳар бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажат 
бизнес режага нисбатан 14,86 тийинга ортиши ҳисобига, корхона бўйича ортиқча 
379519,5 минг сўмлик харажат қилинишига ёьл қўйилган. Агарда корхона ўрганилаётган 
даврда ҳар бир сўмлик маҳсулот учун ортиқча 14,86 тийин харажат қилинишига ёьл 
қўймаганда эди, корхонанинг оладиган даромади шунча сўмга ортган бўларди. 
Таҳлил давомида 1 сўмлик маҳсулот учун қилинган харажатларни режага, ўтган 
йилдагига нисбатан ўзгариш сабаблари ва унга қуйидаги омилларнинг таьсирини 
аниқлаш лозим. 
1. Маҳсулот структураси ва ассортиментининг ўзгариши. 
2. Хомашё ёқилғи энергия баҳосининг ўзгариши. 
3. Маҳсулот баҳосининг ўзгариши.