Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

9.5. Ишлаб чиқаришдаги меҳнатга ҳақ тўлаш харажатларининг таҳлили 
 
Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир корхонанинг мақсадларини амалга 
оширишида асосий омил жонли инсон, яьни, корхона ходими туради. Корхона 
ходимларининг моддий ва маьнавий манфаатдорлиги эса иш самарадорлигини оширишга 
олиб келади. 
Истеьмол фонди харажатлари деганда корхонада банд бўлган ходимдар ва улар 
номидан тўланадиган харажатлар тушунилади. Бунга, меҳнат ҳақи сифатида 
ҳисобланадиган ва тўланадиган харажатлар, тўловлар, рағбатлантиришлар киритилади. 
Ходимлар номидан тўланадиган тўловлар таркибига уларнинг ишга қатнаши ва 
овқатланиши билан борлиқ бўлган харажатлар, кийимкечаклар, коммунал хизмат ва 
уйжой учун тўловлар, уларни ўқитиш билан боғлиқ ва бошқа шу каби тўловлар 
киритилади. 
Меҳнат ҳақи бу жамият кўламида миллий даромаднинг ишчилар ва хизматчилар 
ўртасида улар меҳнатининг миқдори ва сифатига мувофиқ тақсимланадиган ҳамда 
шахсий истеьмоли мақсадлари учун фойдаланиладиган қисмидир. Корхона меҳнатга ҳақ 
тўлашдан 
меҳнат 
унумдорлигини 
оширишни, 
фан 
техника 
тараққиётини 
жадаллаштиришни, маҳсудот сифатини яхшилаш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини 
оширишни энг муҳим воситаси сифатида фойдаланилади. Иш ҳақини ташкил этиш ва 
уларни шакллантиришдан асосий мақсад барча ходимларни иш ҳақи якка ва коллектив 
меҳнат натижаларига

---

тўғридан-тўғри боғлиқ бўлишига эришишдан, маҳнатга ҳақ тўлашга текисчилик 
элементларини бартараф этишдан иборат. 
Корхонада меҳнат ҳақи харажатларини таҳлил этишда меҳнат ҳақи фондининг режа 
ва ўтган йилларга нисбатан ўзгариши ва ўзгариш сабабларига, бир ходимга тўғри 
келадиган ўртача меҳнат ҳақи фонди ҳамда унинг ўзгаришига баҳо берилади. Меҳнат 
ҳақи фондининг шаклланиши ва унинг берилиши давлат ташкилотлари томонидан 
тартибга солиб турилади ва назорат қилинади. Бу бевосита кредит ташкилоти 
ҳисобланган банк тизими ва унинг бўлимлари бўлиши мумкин. Меҳнат ҳақи фондининг 
ҳисобланиши ва берилиши юзасидан Ўзбекистон Республикаси Марказий банки 
томонидан ҳар йили қайта тузиладиган услубий ёьриқнома бу борадаги меьёрий ҳужжат 
сифатида олинади.