Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Бугунги кунда корхоналарда ходимларнинг иш ҳақини таҳлил этишнинг асосий 
вазифалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: 
1. Базис даври ва режадаги иш ҳақи фондининг реаллигини баҳолаш. 
2. Иш ҳақи фондининг мутлоқ ва нисбий фарқларини аниқлаш. 
3. Иш ҳақи фондига таьсир этувчи омилларни миқдор жиҳатидан ўлчаш. 
4. Иш ҳақи фонди таркибидаги унумсиз харажатларни ҳисоблаш. 
5. Меҳнат унумдорлиги билан ўртача иш ҳақи ўртасидаги нисбатни таннархга бўлган 
таьсирини ҳисоблаш. Иш ҳақининг мутлоқ фарқини аниқлаш учун сарфланган иш ҳақи 
фондини базис давридагиси билан таққослаш лозим.
Нисбий фарқни аниқлаш учун ҳақиқий сарфланган ҳисобот давридаги иш ҳақи базис 
давридаги иш ҳақини маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига корректировка қилинган 
кўрсаткичлар билан таққосланади.
Ҳисоб-китоблар: 
1. Маҳсулот ҳажмининг базис даврига нисбатан ўсиши — +60,97% 
2. Иш ҳақининг қўшимча ортиши — +60,97 * 0,7 = +42, 
39-жадвал 
«АВС» аксионерлик жамиятидаги саноат ишлаб чиқариш ходимларининг иш ҳақи 
фондининг таҳлили 
Кўрсаткичлар 
Базис 
даври 
Ҳисобот 
даври 
Фарқи (+,-) 
Сумма 
даги, минг 
сум 
Фоиздаги
, % 
1 
2 
3 
4 
5 
1. Маҳсулот (иш, хизмат)лар 
ҳажми солиш тирма улгуржи
баҳода, минг сўмда 
1227503 
1975926 
+748423 
+60,97 
2. 
Саноат 
ишлаб 
чиқариш 
ходимларининг иш ҳақи фонди, минг 
сўмда 
121594 
231624 
+110030 
+90,49 
3. Иш ҳақини бериш коеффиценти 
0,7 
Х 
Х 
Х 
4. Иш ҳақи фондини қайта 
ҳисоблаш коррек тировкаси, минг 
сўмда 
173490,3 
231624 
+58133,7 
+33,51 

---

3. Иш ҳақи корректировкаси 
121594 * (100+42,68)/100=173490,3 минг сўм 
4. Иш ҳақининг нисбий фарқи 
231624 173490,3 = +58133,7 минг сўм 
Юқоридаги жадвал маьлумотларидан кўриниб турибдики, ўрганилаётган даврда 
«АВС» аксионерлик жамиятида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми солиштирма улгуржи 
баҳода базис даврига нисбатан 60,97 % га кўпайган бўлсада, иш ҳақи фонди 90,49 %га 
ортган. Бунинг натижасида мазкур корхонада жорий йилда белгиланган нормативдан 
ортиқча меҳнат сарфи қилинган, яьни корхонада иш ҳақи фондидан 58133,7 минг сўм 
миқдорида нисбий ортиқча сарфга ёьл қўйилган. 
Корхонада иш ҳақи фонди мутлоқ суммада базис йилига нисбатан 110030 минг 
сўмга кўпайган бўлиб, шундан 51896,3 минг сўми асосли. Яьни маҳсулот ҳажмининг 
ўсиш даражасига нисбатан норматив бўйича иш ҳақи фонди ҳам шунчага кўпайган. Иш 
ҳақи фонди ортишининг қолган 58133,7 минг сўми эса асоссиз бўлиб, унга асосан 
ходимлар разрядининг ўзгарганлиги, ҳукумат қарорлари таьсир этган бўлиши мумкин. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини иш ҳақи фондига нисбатан юқори даражада ортиши 
иш ҳақидан нисбий иқтисодга эришишга олиб келади.