Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш харажатлари. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш билан боғлиқ харажатларга ишлаб чиқариш харажатлари деб 
аталади. Уларга қуйидагилар киради: 
— материал харажатлари; 
— 
меҳнат ҳақи харажатлари; 
• ишлаб чиқариш билан боғлиқ маьмурий харажатлар. 
Бевосита материал харажатлари меҳнат ҳақи билан биргаликда дастлабки харажатларни 
ташкил этади. 
Меҳнат ҳақи ва ишлаб чиқариш характеридаги маьмурий бошқарув харажатлари 
биргаликда конверсия харажатларини ташкил этади. 
Материал харажатлари конверсия харажатлари билан биргаликда тўлиқ ишлаб чиқариш 
таннархини ташкил этади. 
Ноишлаб чиқариш харажатлари. 
Ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган барча харажатларга ноишлаб чиқариш 
харажатлари деб аталади. Улар таркибига сотиш билан боғлиқ харажатлар, илмий 
текшириш ва тадқиқот харажатлари, умумий ва маьмурий бошқарув харажатлари, 
бошқарув харажатлари, олинган кредит учун фоиз тўловлари ва бошқа ишлаб чиқариш 
билан боғлиқ бўлмаган харажатлар киритилади. 

---

Маҳсулот таннархини умумлаштирувчи кўрсаткичлар қуйидагиларни ташкил этади. 
1. Бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажат. 
2. Таққосланадиган маҳсулот таннархи. 
3. Маҳсулот бирлигининг таннархи. 
Хўжалик юритувчи субьйектларнинг фаолиятидаги харажатларни юқоридаги кўринишда 
туркумлаш билан бир қаторда яна қуйидаги хусусиятлари бўйича ҳам таснифлаб 
чиқишимиз мумкин. 
Юзага чиқиш шаклига кўра: 
• асосий ишлаб чиқариш харажатлари; 
• молиявий фаолият бўйича харажатлар; 
• тасодифий, фавқулоддаги харажатлар.
Маҳсулот таннархига қўшилишига кўра: 
• маҳсулот ишлаб чиқариш таннархига киритиладиган харажатлар; 
• маҳсулот ишлаб чиқариш таннархига киритилмайдиган харажатлар. 
Юзага чиқиш ўрни бўйича: 
• бўлим бўйича қилинган харажатлар; 
• сех бўйича қилинган харажатлар; 
• участка бўйича қилинган харажатлар ва ҳоказо.
Сотиш ҳажмига ҳисобдан чиқарилишига кўра: 
• маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари; 
• давр харажатлари.
Даврига кўра: 
• жорий давр харажатлари; 
• келгуси давр харажатлари. 
Солиққа тортиладиган фойда суммасини аниқлашда ҳисобга олинишига кўра: 
• солиққа тортиладиган базага қайта қўшиладиган доимий тафовутлар; 
• солиққа тортиладиган базага қўшиладиган даври бўйича тафовутлар; 
• солиққа тортиладиган базани аниқлашда ҳисобга олинмайдиган харажатлар. 
Маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига мувофиқ: 
• ўзгарувчан харажатлар; 
• ўзгармас харажатлар.
Маҳсулот таннархига қўшилишига қараб: 
• тўғри харажатлар (бевосита); 
• эгри харажатлар (билвосита).
Молиявий натижаларга дахлсизлиги бўйича: 
• маҳсулот таннархига қўшиладиган харажатлар; 
• фойда ҳисобидан қопланадиган харажатлар. 
Таҳлил этишда ўрганиш обьйекти ва мақсадидан келиб чиққан ҳолда корхона 
харажатларининг у ёки бу туркуми бўйича ўзгаришлар ва сабабларига баҳо берилади. 
Таққослаш ёки қиёсий ўрганишда жорий давр ва ўтган йил маьлумотлари, бизнес режа 
кўрсаткичлари, ўртача кўрсаткичлар ва тармоқ бўйича бошқа маьлумотлар олинади. 
Таққослашда кўрсаткичлар бўйича мутлоқ ўзгаришлар нисбий кўрсаткичларни қўллаш 
орқали тўлдирилади.