Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

«АВС аксионерлик жамиятида валюта маблағлари оқими ва уларнинг 
тузилмаси 
Кўрсаткичлар 
 
 
Пул маблағлари 
тушуми 
Пул маблағлари 
чиқими 
Сумма, 
минг сўм 
Салмоғи
, 
% 
Сумма, 
минг сўм 
Салмоги, 
% 
1 
2 
3 
4 
5 
ВАЛЮТА МАБЛАҒЛАРИ 
ОҚИМИ 
Ҳисобот 
даври 
бошидаги 
қолдиқ 
309 
Келиб тушди 
3725 
100,0 
Шу жумладан: 
А) сотишдан олинган фойда 
3725 
100,0 
Б) конвертацияланган 
В) олинган кредит 

---

218 
Г) бошқа манбалар 
Сарфланди 
3894 
100,0 
Шу жумладан: 
А) ишлаб чиқариш (муомала) 
харажатларига 
киритилган 
сарф харажатлар 
Б) 
ишлаб 
чиқаришни 
ривожлантиришга 
сарф 
харажатлар 
1562 
40,11 
В) 
маҳсулот 
йетказиб 
берувчиларга тўловлар 
1445 
37,11 
Г) кредит бўйича тўловлар, 
шу жумладан фоизлар 
Д) бошқа мақсадлар учун 
887 
22,78 
Валюта маблағлари тушуми 
(+), чиқими(-)нинг чиқимдан 
кўплиги 
-169 
Ҳисобот 
даври 
охиридагиқолдиқ 
140 
Валюта маблағлари оқими 
коеффиценти 
0,96 
Давр бошидаги пул ва валюта 
маблағлари қолдиғи суммаси 
351 
Пул ва валюта маблағлари 
тушуми 
28177 
Пул ва валюта маблаглари 
чиқими 
28224 
Ҳисобот даври охиридаги пул 
ва валюта маблағлари қолдиги 
суммаси 
304 
Пул ва валюта маблағлари 
оқими коеффиценти 
0,99 
Пул маблагларининг манбалари ва фойдаланиш ёьналишларини баҳолаш, ҳам 
шу асосда улар бўяча хулоса қилиш ва тавсиялар бериш мақсадида таҳлил 
қилувчи қуйидаги саволларга жавоб топиши керак: 
- Корхона бундан кейин ҳам асосий воситаларни ҳисобдан чиқаришни 
корхонанинг ўзида тўпланган пул маблағлари ҳисобига молиялаштира оладими?
- Ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва янги корхоналар сотиб олиш қай ёьсинда 
молия билан таьминланган?
- Ташқи манбалардан молиявий таьминланишига боғлиқлик қай даражада? 
- Дивиденд сиёсати юритиш, яьни аксиялар, қимматли қоғозлар ва қарз беришга 
пул жойлаш ҳисобига даромад олиш қай даражада? 
Бир неча йиллик пул оқимларининг таҳлили ишлаб чиқаришни кенгайтиришга пул 
маблағларини жалб қилиш истиқболини ва бўлғуси кутилмаган нохуш 

---

219 
ҳолатларнинг олдини олиш имкониятларини, яьни раҳбариятга корхонанинг 
молиявий аҳволини яхшилаш бўйича услубият ва тактикани белгилаб олиш 
имконини беради. 
14.6. Ҳозирги қийматга келтирилган, келажакда кутилаётган соф пул 
оқимлари усули ва унинг таҳлили 
Маьлумки, аксиядорларга тўланадиган дивидендлар миқдори компаниянинг 
фойдалилик даражасига боғлиқ. Одатда юқорироқ молиявий кўрсаткичларга 
эришаётган компаниялар кўпроқ дивиденд тўлашади. Аммо шундай компаниялар 
борки, улар катта фойда олишларига қарамасдан, аксиядорларга умуман дивиденд 
тўлашмайди ва олинган барча маблағларни ўз ишлаб чиқариш қувватларини янада 
ошириш мақсадида бизнесларига узлуксиз равишда инвестиция қиладилар. Бундай 
компаниялар бизнесларини янада кенгайтиришлари учун жуда қулай 
имкониятларга эга бўладилар ва бу имкониятлар шундан далолат берадики, ушбу 
корхоналарнинг товар ёки хизматлари харидорлар дидига жуда мос. Бу мослик эса 
корхонанинг келажакда жуда катта фойда олишини таьминловчи омил бўлиб 
ҳисобланади. 
Албатта, бундай компаниялар учун инвестицион маблағларнинг энг мақбул 
манбаи — бу ўз хўжалик фаолиятлари натижасидан олган соф фойдаларидир. 
Бундай ҳолларда компаниянинг директорлар кенгаши бизнесдан ҳеч қандай 
маблағни дивиденд сифатида олмасликка ва аксинча фойданинг ҳамма қисмини 
бизнесга қайтадан инвестиция қилишга қарор қилиши мумкин. Шунинг учун 
бундай компаниялар ҳозирда ва яқин келажакда умуман дивиденд тўламасликлари 
мумкин. Шунга қарамасдан, бундай компанияларнинг молиявий хўжалик 
фаолияти билан яхши таниш бўлган инвесторлар уларнинг аксияларини сотишга 
шошилмайди. Чунки улар инвестиция қилган маблағлар ҳозирда самарали 
ишлатилмоқда ва охир оқибатда катта фойда келтириши кутилмоқда. Бозорда эса 
бу корхоналар аксияларининг нархи тушмайди, балки, аксинча, кўтарилиши 
мумкин. 
Демак, назарий жиҳатдан олганда, келажакда тўланиши кутилаётган дивидендлар 
миқдори аксиялар баҳосини аниқлаш учун асос бўла олсада, амалиётда фақатгина 
шу омилни эьтиборга олган ҳолда аксияларнинг ҳақиқий бозор нархини аниқлаб 
бўлмайди. Шунинг учун амалиётда аксияларнинг бозор нархи аксиядорлар 
бизнесдан дивиденд сифатида олишлари мумкин бўлган ва шу билан биргаликда 
бизнесга қайтадан инвестиция қилишлари учун мавжуд бўлган соф нақд пул 
оқимлари асосида ҳисоблаб топилади. Аксияларнинг бозор баҳосини топишнинг 
бу усули ҳозирги қийматга келтирилган келажакда олиниши кутилаётган соф пул 
оқимлари усули деб аталади. 
Бу усулга кўра аксиялар баҳоси қуйидаги формула орқали топилади: 










)
1
(
1
r
CT
V
Бу йерда: 
В, — бирор бир аксиядорлик жамияти аксияларининг бирор И санадаги бозор 
баҳоси; 

---

220 
С1 + т — корхонанинг бизнес фаолияти натижасида вақтдан бошлаб И + 1 
вақтгача ҳар бир ҳисобот даври давомида олиниши кутилаётган соф пул оқимлари; 
т — корхонанинг келажак фаолияти натижасида соф пул оқимлари тўплай 
оладиган даврлар сони; 
г — аксиядорлик жамиятининг капитал таннархи. 
Корхоналар аксияларининг бозор нархини аниқлашнинг бу усулини амалиётда 
қўллаш учун корхонанинг уч тўрт йиллик тарихий молиявий ҳисоботларидан 
олинган маьлумотлар асосида шу корхонанинг келажакда олиши кутилаётган соф 
пул оқимлари ҳажмини тахминан аниқлаш мумкин бўлади.