Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Пул маблағларининг ойлар бўйича ҳаракатининг таҳлили 
ойлар 
пул 
маблағларининг 
қолдиғи (минг 
сўм) 
оборот 
суммаси, 
(минг сўм) 
айланиш 
даври, кунда 
1 х 30/2 
Январ 
12734 
140448 
2,72 
Феврал 
11466 
159250 
2,16 
Март 
12766 
187739 
2,04 
Апрел 
12780 
180000 
2,13 
Ва ҳоказо. 
 
Егри услуб орқали эса амалда олинган молиявий натижалар (фойда) билан пул 
маблағлари ҳажмининг мутлоқ ўзгариши ўртасидаги ўзаро боғлиқликни аниқлаш 
имконияти мавжуд бўлади. 
Егри услуб орқали пул оқимларини ҳисоблаш соф фойда кўрсаткичи билан унинг 
кўрсаткичларни корректировкасига мослигидан, реал пул мабламари ҳаракатига 
боғлиқ бўлмаган мос ҳисоблар (қаторлар) бўйича олиб борилади. Жумладан, пул 
оқимларини таҳлил этишнинг эгри услуби, фаолият турлари бўйича пул 
маблағлари ҳаракатининг таҳлилига асосан ташкил этилган бўлиб, яьни, корхона 
фойдаси аниқ қаерда вужудга келаётгани ёки «тирик пуллар» қаерга 
сарфланаётганлигини кўрсатади. У «Молиявий натижалар тўғрисидаги 
ҳисобот»ни қуйидан (соф фойдадан) юқорига қараб ўрганишга мослаштирилган. 
Шу сабабли ҳам, бу услубни аксарият иқтисодчи олимлар «қуйи» усул деб ҳам 
номлайдилар. 
Пул оқимларини оператив бошқаришда эгри услубнинг аҳамияти қуйидагилардан 
иборат бўлади, яьни, у молиявий натижалар ва ўз айланма маблағлари ўртасидаги 
ўзаро мосликни ўрнатиш имкониятини кўрсатиб беради. 
Егри услуб ёрдамида корхона фаолиятидаги энг муаммоли жиҳатларини кўрсатиб 
бериш ҳамда ушбу критик ҳолатни бартараф этиш ёьлини ишлаб чиқиш мумкин 
бўлади. Мазкур услубнинг ҳам ижобий жиҳатлари билан бир қаторда маьлум 
камчиликларини ҳам амалиётда кузатиш мумкин: 

---

213 
1. Ташқи фойдаланувчилар учун аналитик ҳисоботлар тузишдаги юқори меҳнат 
сиғимининг талаб этилиши. 
2. Ички бухгалтерия ҳисоби маьлумотлари (бош дафтарлар)да камчиликларнинг 
бўлиши. 
Хўжалик субьйектларининг фаолиятини таҳлил қилиш жараёнида иккала услуб 
(тўғри ва эгри)нинг қўлланилиши бир-бирини тўлдириб боради ҳамда ҳисобот 
даврида корхонани пул маблағлари оқимининг ҳаракати ҳақидаги реал ҳолатини 
кўрсатиб беради. 
Хўжалик субьйектларининг пул маблаглари оқимини эгри услуб орқали ўрганиш 
учун алоҳида амалитик ҳисобот тайёрлаш лозим бўлади. Аналитик ҳисобот тузиш 
учун қуйидаги ахборот манбаларидан фойдаланилади: 
— «Бухгалтерия баланси» (1-шакл); 
— «Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот» (2-шакл); 
— «Асосий воситалар ҳаракати тўғрисидаги ҳисобот (3-шакл); 
— бош дафтар; 
— журнал ордерлар; 
— бухгалтерия ҳисоби маьлумотномалари ва бошқалар. Пул оқимлари 
таҳлилининг эгри услуби натижалари бўйична қуйидаги саволларга жавоб 
олишимиз мумкин бўлади: 
1. Қандай ҳажмда ва қайси манбалардан пул маблаглари кирим қилинди ҳамда 
қандай асосий ёьналишларга пул маблағлари сарфланди? 
2. Корхона жорий фаолияти натижасида тўлов маблағларининг (пул 
қийматликлари захирасини) келишини кўпайтиришни таьминлай оладими? 
3. Корхона дебиторлик қарзларини ундириш ҳисобига қисқа муддатли 
мажбуриятларини қоплаш ҳолатига эгами? 
4. Инвестиция фаолиятига ёьналтириш учун ўзлик маблағлари (соф фойда ва 
амортизация ажратмалари) йетарлими? 
5. Корхонанинг олган соф фойдаси унинг пул маблағларига бўлган жорий 
талабини қоплаш учун йетарлими? 
Юқорида таькидланган фикр мулоҳазаларимизни пул оқимларини таҳлил 
этишнинг эгри услубини ва уни қўллаш услубиятини аниқ амалий маьлумотлар
асосида қуйидаги жадвалда кўриб чиқамиз. 
80-жадвал