Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

9-жадвал Моддий баланс

Моддалар	Кири	м	Чиқим
	моль	кг	моль	кг
Олтингугурт (IV)- оксиди SO2 Кислород Азот Олтингугурт (VI)-оксиди SO3	7,00 11,00 82,00 50		0,14 7,57 82,00 6,86
Ҳ а м м а с и	100		96,57

SO₂ оксиди оксидланганда ҳосил бўладиган аралашманинг таркибини процентларда (ҳажм бўйича) ҳисобланг.
10- §. Олтингугурт SO₃ оксидининг сув билан реакцияси
Таркибида 7% га яқин SO₃ оксиди бўлган газдан бу оксидни сульфат кислотага:
SO₃ + Н₂О қ H₂SO₄ + Q
ёки сульфат кислотада эритиб, олеумга айлантириб ажратиб олиш керак.
Сув билан борадиган бу реакция экзотермик ва анча паст ҳароратларда қайтмас, гетерогендир, яъни газ билан суюқлик орасида бориб, суюқлик ҳосил бўлади. Реакциянинг тезлиги катта.
Бундай реакцияларни ўтказиш бирорта қийинчиликни келтириб чиқармайдигандек кўринади. Лекин бу қийинчиликларнинг мавжудлигига ҳайрон бўлмаса бўлади, чунки олтингугурт (IV)-оксиди SO₃ фақат сув билан эмас, балки унинг устида доимо бўладиган сув буғлари билан ҳам тез таъсирлашади. Сульфат кислотанинг конденсатланиш ҳароратси анча юқори бўлганлиги сабабли, сульфат кислотадан ҳосил бўлган буғ тезда газ оқимида муаллақ турувчи сульфат кислотанинг майда томчиларини сульфат кислотали туманни ҳосил қилади. Тумансимон сульфат кислотани сув ҳам, сульфат кислотанинг сувли эритмалари ҳам ушлаб қололмайди; уни фақат электрофильтрлар маълум даражада ушлаб қолади.
Тумансимон сульфат кислота ҳосил бўлмайдиган шароитни яратиш мумкинми? Бу саволга жавоб топиш учун тоза сув ҳамда сульфат кислотанинг сувли эритмалари устидаги сув буғнинг босими ҳақидаги маълумотларга мурожат қилинг. Сульфат кислота концентрациясининг ортиши бнлан унинг устидаги сув буғининг босими камаяди ва таркибида 98,3% H₂SO₄ бўлган эритма устида унинг босими амалий жиҳатдан нолга тенг бўлади. Демак, олтингугурт (VI)-оксид SO₃ ва сув орасидаги реакцияни сульфат кислотани туман ҳосил қилмай ҳам амалга оширса бўлади. Бунинг учун газ аралашмасини концентрланган сульфат кислота орасидан ўтказиш керак.
Суюқлик ва газнинг бир-бирига тегиб туриш юзаси оширилганда реакция тезлашади. Буни қандай амалга ошириш керак? Бунда, бошқа кўпгина ҳолатлардаги каби, қуйидаги усул қўлланилади: суюқликни тўлдиргичляр (насадкалар), масалан, ҳалқалар билан тўлдирилган цилиндрсимон миноранииг тепа қисмидан берилади (9-расм). Оғирлик кучи таъсирида суюқлик пастга оқиб, ҳалкалар сиртида юпқа парда ҳосил қилади. Ҳалқалар ўлчами нисбатан кичик бўлса, тинимснз ҳосил бўлаётган суюқлик парда-сининг умумий юзаси жуда катта бўлади. Миноранинг пастки қисмидан суюқликда эрийдиган компонентлари бўлган газ аралашмаси юборилади. Газ ва суюқлик минорада қарама-қарши йўналишда қарши оқим бўйича ҳаракатланади.
Қарши, оқим усулининг бир йўналишда аралаштириш — тўғри оқимга қараганда қандай афзалликларга эга?
Кислотанииг концентрацияси тинимсиз ортиб боради ва миноранинг энг пастки қисмида 99% га етади. Бу ерда кислота минорага кираётган ва тар-кибида 7% гача SO₃ бўлган газ билан учрашади. Миноранинг юқорисига кўтарилаётган SO₃ нинг концентрацияси тобора камаяди ва миноранинг юқори қисмидан юборлаётган кислота билан учрашган газда амалий жиҳатдан SO₃ бўлмайди. Газ ва суюкликнинг қарши оқимда ҳаракатланиши ҳисобига олтингугурт (IV)-оксиди тўла равишда ютилади ва юқори концентрацияли кислота олинади.