Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

67-расм. Колчеданни кайнаётгаи қатламда ёқиш печи.
Кейинги йилларда қурилган печларнипг қуввати 100% ли сульфат кислота ҳисобида, суткасига 1000 т га етказилди. Ҳозир суткасига 2000 т маҳсулот берадиган қурилмалар лойиҳалаштирилмоқда.
Оптималь шароитларда колчедандаги олтингугуртнинг 98% ни олтингугурт (IV) - оксидига айлантириш мумкии бўлиб қолган олтингугурт куйиндида қолади. Печ гази таркибида мишьяк (III) –оксиди ва бошқа катализаторни заҳарловчи аралашмалар, чанг ва қисман олтингугурт (VI)- оксиди бўлади. Колчедан куйдирилганда нимага олтингугурт VI- оксиди SО₃ ҳосил бўлишини тушунтиринг.
Олтингугуртнинг миқдори 45% бўлган 1 т колчеданда қанча қўшимча борлигини ҳисобланг.
Мишьякка айлантириб ҳисобланса, таркибида 0,68% мишьяк бирикмалари бўлган колчедан куйдирилганда мишьяк тўла равишда оксидга ўтса, куйдирилган газда 1т SО₂ га қанча миқдорда мишьяк оксиди АS₂О₃ тўғри келади?
Ҳосил бўлиш унуми 98% бўлса, таркибида 45% олтингугурт бўлган 1 т колчедандан қанча SО₂ олиш мумкин? Нима учун бупда олтингугуртдан 100% фойдаланиб бўлмайди?
6-§. Олтингугуртни ёқиш
Олтингугурт рудасининг ер остида қандай ҳолда ётганлигига қараб ёки рудани қазиб чиқарилгандан сўнг суюқлантирилади. Бизнинг мамлакатимизда олтингугуртни ер остида суюқлантириб олиш Ўрта Осиёдаги конларнинг бирида йўлга қўйилган. Ромбик олтингугуртни 112,8°С да суюқланишини ва суюқ олтингугуртнинг қовушқоқлиги 160°С га қадар қнздирилганда ортиб боришини билган ҳолда олтингугурт суюқланишнинг оптималь ҳароратсини аниқланг ва уни суюқлантиришда фойдаланиладиган иссиқлик ташувчини кўрсатинг.
Олтингугуртнинг оксидланиш реакцияси экзотермик ва қайтмасдир:
S + 0 қ SО₂ + Q
Унинг тезлиги ўзаро таъсирлашувчи моддалар концентрацияси ва ҳароратнинг кўтарилиши билан ортиб боради. Мазутни ёқишда ишлатиладиган мосламаларга ўхшаш қурилмаларда олтингугуртни ёқиш мумкин: суюлтирилган олтингугурт форсункалар ёрдамида печга пуркалади.
Реакциянинг физик-кимёвий характеристикаси асосида, олтингугуртнинг ёниши юқори ҳароратларда тўла ва тез боради, деган хулосага келиш мумкин. Бу ҳолда, колчеданни куйдиришдан фарқ қилиб, ҳароратни пасайтириш зарурияти йўқ, циклон печларида ҳарорат 1400°С га етади. Қизиган газлар бевосита буғ қозонларига — утилизаторларга юборилади. Табиий олтингугуртдан олинган газ таркибида катализаторларни заҳарловчи мишьяк (III)- оксиди ва бошқа аралашмалар бўлмайди.
Олтингугурт (IV) - оксидини колчедандан ва олтингугуртдан олиш жараёнларини солиштириб кўринг. Қайси бири фойдаланишга қулай?