Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

Фойдаланган адабиѐтлар рўйхати 
1.
Абдуллаев Р.М; Ягудина С.И. Приусадебные ягодники. –Т.: Меҳнат, 1988, стр 37-69. 
2.
Гончарева Э.А. Оценка устойчивости к разным стрессом плодо-ягодных и овощных 
(сочноплодовых) культур. Методическое указание по засухоустойчивости. Л. 1988, стр. 46-62.\ 
3.
Ягудина С.И., - Смородина. Ташкент. Изд-во ―Фан‖ 1976 г. 
 
 
ЮҚОРИ СИФАТЛИ ШАРБАТ ОЛИШДА УРУҒСИЗ АНОР НАВЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ 
 
У.И.Акрамов, М.Мирзаев, Б.Хуррамов
*
Академик М.Мирзаев номидаги
боғдорчилик, узумчилик ва виночилик ИТИ,
Тошкент давлат аграр университети
*
 
Дуниѐда глобал иқлим ўзгариши, жаҳон молиявий инқирози ҳамда турли сиѐсий оқимлар 
низолари жаҳон қишлоқ хўжалигига, озиқ-овқат ҳавфсизлигига катта ҳавф солмоқда. ФАО ҳамда 
Бутунжаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти маълумотларига кўра, ҳозирги кунда дунѐ бўйича 800 млн. га 
яқин инсон тўйиб овқатланмаяпти. Шунингдек, дунѐ аҳолисининг 30% дан ортиғи тўлақонли 
овқатланмаслиги натижасида заифлик, кам қонлик муаммоси билан ҳаѐт кечирмоқда. 
Бу борада Ўзбекистон Республикасида сўнгги йилларда қишлоқ хўжалиги тармоғини барқарор 
ривожлантиришда мева-сабзавотчилик ва узумчиликда бозор механизмларини шакллантириш ва 
мустахкамлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. 
Бугунги кунда боғдорчилик, узумчилик, сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачилик тармоғини 
ривожлантириш, зарурий инфратузилма объектларини ташкил қилиш ҳамда етиштирилган уруғлик, кўчат 
ва маҳсулотларни сотиш тизимини такомиллаштириш каби масалалар қишлоқ хўжалигида амалга 
оширилаѐтган ислоҳотларнинг асосий йўналишларидан бири сифатида белгиланмоқда. 
Шу билан бир қаторда, республика аҳолисини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган эҳтиѐжларини 
барқарор таъминлаш, ички истеъмол бозорини мамлакатимизда ишлаб чиқарилган мева-сабзавот ва узум 
маҳсулотлари билан тўлдириш, импорт ҳажмини қисқартириш ҳамда экспортни ошириш ва қишлоқ 
хўжалиги салоҳиятини юксалтиришда устувор вазифалардан бири ҳисобланмоқда. 
Мева-сабзавот, узум, полиз ва картошка маҳсулотларини етиштириш, ер-сув ресурсларидан 
самарали фойдаланиш, ҳосилдорликни ошириш, илм-фан ютуқларини жорий этиш, замонавий 
технологияларни ишлаб чиқиш, янги навларни яратиш, уруғчилик ва кўчатчиликни тизимли 
ривожлантириш, ҳудудларни маҳсулотлар етиштиришга ихтисослаштириш каби концептуал 
йўналишларга эга 2018-2022 йилларга мўлжалланган мазкур концепция республикада озиқ-овқат 
хавфсизлигини таъминлаш ва экспорт салоҳиятини юксалтиришда муҳим стратегик аҳамиятга эгадир. 
Айниқса, бу борада мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш соҳаси республиканинг устувор 
ва экспортга йўналтирилган соҳаларидан бири ҳисобланиб, ҳозирги кунда республикада жами 300 дан 
ортиқ мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш корхоналарида умумий йиллик қайта ишлаш қуввати 
2900 минг тоннани ташкил этади. Масалан, қуритилган мева-сабзавот маҳсулотлари 2015 йил 112,6 минг 
тонна 105,4 млн. доллар, 2016 йил 110,8 минг тонна 93,9 млн. доллар ва 2017 йилнинг 11 ойлигида 126,7 
минг тонна 108,7 млн. долларлик экспорт қилиниб, ҳўл ва қайта ишланган мева-сабзавот маҳсулотлари 
бўйича жаҳон бозори экспорти бўйича Ўзбекистон Республикаси 2016 йилда дунѐнинг ТОП-10 талигидан 
ўрин олган. 
Республикада мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш даражаси 2013 йилда 14% ни ташкил 
этган бўлса, 2017 йилда ушбу кўрсаткич 18% ни ташкил этмоқда. Бироқ, ушбу кўрсаткичлар янада 
кўпайтириш учун илм-фан ютуқларни ишлаб чиқаришга жорий қилишни тақозо этмоқда. Яъни, 
мевачилик соҳасида юқори ҳосилли, касалликларга чидамли, узоқ муддат сақланадиган, яхши таъм 
сифатларига эга, экологик тоза, қайта ишлашга яроқли анор навларини яратиш ва уни етиштиришнинг 
интенсив технологиясини ишлаб чиқаришга татбиқ қилишдир. 

---

180 
Субтропик мевалар ичида анор меваси олдинги ўринлардан бирини эгаллаб, меваларининг 
йириклиги, ташиш ва узоқ сақланиши каби биологик хусусиятларга эга [2]. 
Тадқиқотлар Академик М.Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-
тадқиқот институтининг Сурхондарѐ илмий-тажриба станциясида анорнинг 29 та навларидан иборат 
коллекция боғи олиб борилди. Дала тажрибалардаги фенологик кузатувлар, биометрик ўлчовлар ва 
ҳосилдорликни аниқлаш ―Мевали, резавор мевали ва ѐнғоқ меваси навларини ўрганиш усули ва дастури‖ 
асосида амалга оширилди. 
Анор навларининг уч йиллик фенологик кузатув натижалар таҳлилига кўра, куртакларнинг 
уйғониш вақти ўртача 1 мартдан 31 мартгача давом этиб, орадаги фарқ баъзи навларда бир ой, 
баъзиларида эса 20 кунни ташкил этди. Бу жараѐннинг кечиши асосан баҳорнинг эрта ѐки кеч келишига 
боғлиқ бўлди. Ғунчалаш бошланиши асосан апрел ойининг 5-18 кунлари кузатилиб, гуллаш фазалари 
барча навларда 3-11 майдан бошланиб, июн ойининг 9-20 кунларигача давом этди. 
Меваларнинг ранг бериши навлар бўйича бир-биридан фарқ қилиб, Алиса, Ени Кирмизи, Ени 
Гюлаша, Азербайжан, Сулу-анор, Ирандали ва Весна навларида 15-18 августда, Рубин Испанский, Олег, 
Вандерфул ва Мягкосемянный Сладкий навларида меваларнинг ранг бериши 7-17 сентябр кунлари 
кузатилди. 
Анор навларининг механик таҳлил натижалари шуни кўрсатадики, меваси вазни катталиги бўйича 
стандарт Қизил ва Қозоқи анор навларини юқори кўрсаткичи 411,2-680 г бўлган бўлса, ўрганилаѐтган 
навлардан Мягкосемянный сладкий нави 210-395,1 г ни ташкил этиб, стандарт навларга яқинлашди. 
Таркибидаги қанд миқдори уч йиллик натижалар таҳлил қилинганда, Мягкосемянный сладкий нави энг 
юқори 18,5% кўрсаткичга эга бўлиб, сандарт навларидан бир оз устунлиги намоѐн қилди. 
Шу билан бир қаторда, анор навларидан ўтказилган дегустация натижаларига кўра, 
Мягкосемянный сладкий нави 4,5-4,8 баллни ташкил этиб, стандарт Қизил навига тенглашди ва анор 
доналарининг юмшоқлиги ва еганда тишга ботмаслиги, серсувлиги билан бошқа навлардан фарқ қилди. 
Анор навлари ҳосилдорлиги жиҳатидан уч йиллик натижалар ўртача ҳисобланганда стандарт 
Қизил анор нави 6,1 кг/т ѐки 50,8 ц/га ни ташкил этди. Мягкосемянный сладкий нави 6,3 кг/т ѐки 52,8 ц/га 
ҳосил бериб стандарт анор навига нисбатан юқори кўрсаткичга эга бўлди. Бу навларда касаллик ва 
зараркунандалар билан зарарланиши кузатилмади (1-жадвал).