Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

Фойдаланилган адабиѐтлар: 
1. 
Аманов А.А. Принципу селекции озимой пшеницу и ячменя устойчивых, к 
довсходномуизреживанию в условиях аридного климата Средней Азии. В сб.Селекция, семеноводство и 
агротехника зерновых и кормовых культур. Ташкент 1984. вўп.21. С.19-26. 
2. Д.Жўраев., А.Аманов., О.Амонов., Ш.Дилмуродов., ―Иссиқликка чидамли буғдой навларини 
ўрганиш ва танлаш‖. ―Селекция ва уруғчилик соҳасининг ҳозирги ҳолати ва ривожланиш истиқболлари‖га 
бағишланган Республика илмий-амалий конференцияси. Тошкент, 2014 йил 18 декабрь. 53-55 бетлар. 
 
 

---

226 
ЮМШОҚ БУҒДОЙНИНГ ДОНОР НАВЛАРИ АСОСИДА ТУРЛИ ЙЎНАЛИШДА 
ДУРАГАЙЛАШ ЎТКАЗИШ ВА ЯНГИ ДУРАГАЙ АШЁЛАР ЯРАТИШ 
 
Ш.Д.Дилмуродов 
Дон ва дуккакли экинлар ИТИ Қашқадарѐ филиали 
Қишлоқ хўжалик экинларидан ҳар йили юқори ва сифатли ҳосил олиб, аҳолини эртанги ѐки йил 
давомида мўл-кўл озиқ-овқат маҳсулотлари, саноатни эса хом ашѐ билан етарли даражада таъминлашда 
муайян шароитнинг, деҳқончилик талабларига мос келадиган серҳосил нав (дурагай)лар яратиш ҳамда 
уларни хўжаликларга кенг жорий этиш катта рол ўйнайди. Танлаб олинган донор нав ва намуналардан 
фойдаланиб турли йўналишда дурагайлаш ўтказиш ва дурагай ашѐлар яратиш, селекцияга янги дурагай 
ашѐлар етказиб бериш селекционер олимлар олдидаги долзарб вазифалардан бири ҳисобланади. 
Бунинг учун жаҳон коллекция намуналари ҳамда маҳаллий навлардан фойдаланиб, турли 
селекция йўналишларида мақсадли дурагайлаш ўтказиш, ҳамда дурагай ашѐлар яратиш зарур.
 
Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти Қашқадарѐ филиалида 2017 йил юмшоқ 
буғдойда 223 та комбинацияда дурагайлаш ишлари ўтказилди. Бунинг учун махсус қимматли белги ва 
ҳусусиятларга эга бўлган юмшоқ буғдойнинг 105 та нав ва намуналаридан иборат донор навлар кўчатзори 
ташкил этилди. Нав ва намуналарнинг қимматли ҳусусиятларини этиборга олган ҳолда дурагайлаш 
жадваллари тузиб чиқилди ва жадвал асосида дурагайлаш ишлари ўтказилди. Юмшоқ буғдойнинг занг 
касалликларига, иссиқлик, қурғоқчилик, гармсел, шўр каби ташқи муҳит омилларига чидамли, дон сифат 
кўрсаткичлари юқори бўлган ҳосилдор навлари дурагайлаш учун донор навлар сифатида фойдаланилди. 
Маълумки, хозирги замон селекциясида оддий чатиштириш орқали хар томонлама яхши нав 
яратиш қийин масала ҳисобланади. Шунинг учун, турли навлар ҳусусиятини битта организмга ўтказилади 
ва улар устида ишлаганда янги навлар чиқиш эҳтимоллиги юқори бўлади. 
Дурагайлаш ишлари турли хил дурагайлаш усулларидан фойдаланилди. Оддий чатиштириш, 
Бекросс, Топкросс, 3 ва 4 хил навлар иштирокида мураккаб чатиштириш ишлари ўтказилди.
Тадқиқот доирасида 49 та комбинацияда оддий чатиштириш ишлари ўтказилди. Рапсодия/Ғозғон 
дурагай комбинациясида 100 фоиз дурагай донлар олишга эришилган бўлса, Копернико/Кеш-2016 дурагай 
комбинациясида 7 фоиз дурагай донлар олишга эришилди. Дурагайлашда турли экотипларга мансуб, 
келиб чиқиши узоқ формалардан фойдаланилди. 
Кўп навлар иштирокида мураккаб дурагайлаш ишлари ўтказилганда турли хил ҳусусиятларига 
кўра, донор навлар сифатида танлаб олинган навлар йиллар давомида мураккаб чатиштириш қилиб 
борилди. Юқорида келтирилган 4 та навлар иштирокидаги дурагайлаш ишлари 3 йил давомидаги ишлар 
натижасидир. Ушбу йўналиш бўйича 36 та комбинацияда дурагайлаш ишлари ўтказилди ва дурагай дон 
олишга эришилди.