Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

Tajriba ishi № 4
Tog` jinslarining karbonatli koeffitsientini aniqlash

Ishdan maqsad : Tog` jinsini karbonatli koeffitsientini tajriba yo`li orqali toppish.

Nazariy qism : F.Q geotehnologik usulda qazib olishda YOTE foydalanilayotgan quduqlarning samaradorligini saqlash maqsadida quduqlarda kislatali tozalashva qayta ishlash olib boriladi. Bu jarayonda asosiy ko`rsatkich bo`lib quduq yonida joylashgan tog` jinslarining kimyoviy mineralogik tarkibi hamda ularning kollektor xususiyatlari quduqning ishchi holatini saqlab turishda eng asosiy ko`rsatkichlardan biri, Bunda tog` jinslarining karbonatli ko`rsatkichlari eng muhim omillardan biri tog` jinslarida karbonatlikni o`rganish HCL (xlorid kislata) bilan tozalash uchun quduqning filtrlanish xususiyatini oshirish uchun foydali g`ovakliklar darjasini ko`tarish uchun hamda blokdagi jarayonning samaradorligini ta`minlash uchun kerak bo`ladi. Karbanatli miqdoriga qarab blokda va konda ishqorlanish tizimi va rejimini tanlab olishda ishlatiladi.
1 t tog` jinsida 1 necha kg karbanatlar bo`ladi.Ca CO₃ ohaktosh. KCO₃ kaliy karbanat Fe CO₃ siderit. Mg CO₃ Magniy karbanat u % larda o`lchanadi.
Karbanatlar 2 % dan oshiq bo`lsa 2- 4 g/litr passiv ishqorlash biz bunda kamroq kislata qo`shamiz.
CO<sub>3</sub> ≤ 2% aktiv ishqorlash rejimi . KCO<sub>3</sub> – potash.
Ca CO<sub>3</sub> + 2HCL = CaCl<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub>
HCL asosan ohaktosh va dolomitlar bilan reaksiyaga kirishadi. Bu jarayonda hosil bo`lgan tuzlar suv bilan birgalikda quduqdan chiqarib tashlanadi. Bu jarayon karbonatlarning xlorid kislatada amalga oshadi. Qolgan gaz esa Karbonat Angidrid CO₂ erkin holatda chiqib ketadi.
Karbonatli koeffitsienti bu tog` jinsi tarkibidagi karbanatlar massasini shu tog` jinsi massasi nisbatiga aytiladi.
Karbanatlik miqdorini toppish formulasi tog` jinslaring karbanatlik miqdorini gazometrik usulda toppish formulasi quyidagi qismlardan iborat.

1. 
   Termostat.
   
2. 
   Kolba (reaksiya beruvchi)
   
3. 
   Zmeyevik --~~~--
   
4. 
   Byuretka – 0,2 sm³ dan bo`lib bo`lingan u hajm o`lchagich.
   
5. 
   Shisha silindr.
   
6. 
   Suyuqlikni tenglashtirish idishi.
   
7. 
   HCL uchun byuretka.
   
8. 
   Kislatani ochish jumragi.
   
9. 
   Suyuqliklarni tenglashtirish jumragi.
   

Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Barometrik bosimni o`lchash.
   
2. 
   Termostatdagi tempraturani maromlashtirish.
   
3. 
   Konsentrik 4-5 trubkalardan 6 shisha suv to`ldirish.
   

Bu ish idishlardagi sathlarni maromlashtirish uchun amalga oshiriladi.

4. 
   4 byuretkadagi suvning sathi o`lchanadi.
   
5. 
   Ish olib boriladigan tog` jinsining massasi o`zgarmaydigan holatga kelguncha 105 -107 C da quritiladi. Shundan so`ng namuna mayda qum ko`rinishiga kelguncha maxsus qurilma yordamida maydalanib olinadi.
   
6. 
   Hosil bo`lgan namunadan bir qism olinadi tahminan 0,5 gram
   
7. 
   Maydalab olingan tog` jinsi 2 – kolbaga solinadi va uning og`zi mahkam qilib yopiladi.
   
8. 
   Jo`mrak 8 ni yopkan holda 7- byuretkaga HCL solamiz.
   
9. 
   7 byuretkadagi kislatani miqdorini o`lchab olamiz.
   

10. Shundan so`ng 8 jo`mrakni tezda ochib kislataning bir qancha miqdorini tog` jinsini qoplab olguncha 2 kolbaga solamiz.
11. 8 jo`mrakni tezda yopamiz.
12. 7 – byuretkada qolgan kislta miqdori o`lchanadi.
13. Tog` jinsidan ajralib chiqqan gaz 3- zemeykdan o`tib 4- byuretka tomon harakatlanadi hamda uning ichidagi suvni itarib shisha idish ichiga yo`naltiradi.so`ngra o`zgargan suvlarning sathlari tenglashtirish uchun 6 – shisha idishdan (byuretkadan) gaz kelgan shisha ichiga 9 jo`mrakni ochib suv sathlarini tenglashtiramiz. Bu jarayon to`xtamaguncha amalga oshiriladi.
14. 4 byuretkadagi suvning miqdori o`lchab olinadi.
15. Hamma o`lchab olingan qiymatlar SI ga o`tkazilib jadvalga kiritiladi.

V_k=V_k2 – V_k1

V= V_{suv 1}- V_{suv 2}
V_CO2= V-V_k
K=

Kattalik nomlari	Belgilanishi	Olingan qiymat №1	Olingan qiymat №2	Olingan qiymat №3
Olingan tog` jinsi massasi	M	0,5 (2 gr)	1 (2 gr)	1,5 (2 gr)
Buyeretkadagi suv hajmi (t.oldin)	Vsuv 1	1 sm^3	1,4 sm^3	1,8 sm^3
B.suvning hajmi t.keyin	Vsuv 2	1,2 sm^3	16	2 sm^3
Kislataning miqdori t.oldin	Vk1	2 ↓	2,4 ↓	2,8
Kislataning miqdori t.keyin	Vk2	2,1 ↓	2,5 ↓	2,9
Barometrik bosim	Pa	10^5 Pa	10^5 Pa	10^5
Termostatdagi tempratura	t^o	22^oC	22^oC	22^oC
CO2 gazining zichligi	ρ	2*10^-3 P/ sm^3	→	→
Karbonatli koeffitsient	k	?	?	?

1. 
   V_suv= 1,2 -1 = 0,2 sm³
   
2. 
   V_k= 2,1 – 2 = 0,1 sm³
   
3. 
   V_{CO 2} = 0,2 – 0,1 = 0,1 sm³
   
4. 
   K = = = 0,09 * 10 ^-3 = 0,00009
   

1) V_suv= 1,6 -1,4= 0,2 sm³

2. 
   V_k= 2,5– 2,4 = 0,1 sm³
   
3. 
   V_{CO 2} = 0,2 – 0,1 = 0,1 sm³
   
4. 
   K = = = 0,04* 10 ^-3 = 0,00004
   

1) V_suv= 2 -1,8= 0,2 sm³

2. 
   V_k= 2,9– 2,8 = 0,1 sm³
   
3. 
   V_{CO 2} = 0,2 – 0,1 = 0,1 sm³
   
4. 
   = = = 0,03* 10 ^-3 = 0,00003