Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Fan dunyoqarash shakli.
Fan bilimning mustaqil sohasi, dunyoqarashning alohida shakli 
sifatida faqat XVII-XVIII asrlarda to‗la shakllandi. Muayyan darajada shartlilik bilan Shuni aytish 
mumkinki, bu I.Nyuton klassik mexanikaning asosiy qonunlarini ta‘riflab, Shu tariqa 
tabiatShunoslikning bo‗limi – asoslari asrlar mobaynida shakllangan, bosh tamoyillari esa bundan 
Yuz yilcha muqaddam, avvalo Galileo Galiley tomonidan ta‘riflangan klassik mexanikaning 
shakllanishiga yakun yasaganidan keyin Yuz berdi. 
Fan rivojlanishining asosiy bosqichlari
. 
Miloddan avvalgi I ming yillikdan XVI asrgacha 
bo‗lgan davr ilk fan davridir
. Bu davrda asrlar mobaynida avloddan-avlodga o‗tib kelgan, hayot 
tajribasi va mehnat faoliyati jarayonida olingan amaliy bilimlar bilan bir qatorda juda umumiy va 
mavhum mushohadalarga asoslangan nazariyalar xususiyatiga ega bo‗lgan tabiat haqidagi dastlabki 
falsafiy tasavvurlar (naturfalsafa) vujudga kela boshlagan. Ilmiy bilim kurtaklari naturfalsafa 
doirasida uning elementlari sifatida shakllangan. Matematik, astronomik, tibbiy va boshqa 
masalalarni echishda foydalaniladigan ma‘lumotlar, usullar va metodlar jamlanishi bilan falsafada 
tegishli bo‗limlar vujudga kelgan va keyinchalik asta-sekin shakllanayotgan ayrim fanlar: 
matematika, astronomiya, tibbiyot va hokazolarga ajralib chiqgan.
Jumladan, Aristotelning falsafiy asarlarida fizika, zoologiya, embriologiya, mineralogiya, 
geografiya kabi fanlarning kurtaklariga duch kelish mumkin. Miloddan avvalgi III-II asrlarda 
falsafiy bilim tarkibida statistik mexanika, gidrostatika, geometrik optika (xususan, ko‗zgular 
haqidagi alohida fan – «katoptrika») farqlanadi va nisbatan mustaqil ahamiyat kasb etadi. Markaziy 
Osiyo mutafakkirlari al-Xorazmiy matematika, al-Farg‗oniy astranomiya, al-Beruniy meneralogiya 
va geografiya, Ibn Sino tibbiyot, Mirzo Ulug‗bek astranomiya, Alisher Navoiy adabiyot ilmi 
rivojiga munosib hissa qo‗shdi va ular ijodi mahsullari bugungi kunda ham o‗z ahamiyatini 
yo‗qotgani yo‗q. Biroq bu fanlarda ayrim tasodifiy kuzatishlar va amaliyot ma‘lumotlari 
umumlashtiriladi-yu, lekin eksperimental metodlar hali qo‗llanilmaydi, aksariyat nazariy qoidalar 
esa asossiz va tekshirib bo‗lmaydigan spekulyasiyalar mahsuli hisoblanadi. Ammo ko‗rib 
chiqilayotgan davrda vujudga kelgan ilmiy fanlar bu davr mobaynida falsafiy bilim qismlari sifatida 
talqin qilinishda davom etgan.
Shu narsa diqqatga sazovorki, hatto XVII asr oxirida Nyuton o‗zining fizika asoslarini 
yaratgan «Natural falsafaning matematik asoslari» deb nomlangan asarini e‘lon qilgan. Shunday 
qilib, falsafadan alohida faoliyat sohasi sifatidagi fan hali mavjud bo‗lmagan: u asosan falsafa 
doirasida, ilmiy bilimlarning boshqa manbai – hayot amaliyoti va hunarmandchilik san‘ati bilan bir 
vaqtda va u bilan juda zaif aloqada rivojlangan.
Xullas, bu davrda Qadimgi Yunonistonda ―Platon akademiyasi‖, Markaziy Osiyoda ―Ma‘mun 
akademiyasi‖ tashkil etilgan, ilmiy bilim rivojida muayyan yutuqlarga erishilgan bo‗lsada, 
madaniyatning alohida shakli sifatida fan paydo bo‗lishidan oldingi «embrional» davri hisoblanadi.
2.