Naturfalsafa

Naturfalsafa

Naturfalsafa — tabiat falsafasi; tabiatni

bir butun tizim sifatida, asosan, jonli

mushohada negizida yoki

tabiatshunoslikdan uzlashtirilgan bilimlar

orqali talqin etish va tushuntirish, uning

umumiy manzarasini tasvirlash

borasidagi falsafiy urinishlar majmuasi.

Yunon naturfaylasuflari — Fales,

Anaksimandr, Anaksimen, appoloniyalik

Diogen, Geraklit N.ning asoschilari

boʻlganlar. Ular barcha mavjud narsalar

kelib chiqishining yagona tabiiy asosini

topishga urindilar. N.ning keyingi rivoji

Aristotel maktabi va stoiklar faoliyati

bilan bogʻliqboʻldi. N. ("philosophia

naturalis") tushunchasi ilk bor Senekalya.

uchraydi. N. bilan tabiatshunoslik

oʻrtasidagi chegara va uning

falsafasidagi oʻrni tarixan oʻzgarib

turgan. Aslida, N. falsafa ilmining ilk

tarixiy shakli sifatida namoyon boʻddi.

Yunon natur faylasuflari ilm-fan tarixida

juda muhim sanalgan koʻpgina

qarashlarni, jumladan, atomistik

qarashlarni ilgari surdilar. Keyinchalik, N.

odatda, fizika yoki fiziologiya, yaʼni tabiat

toʻgʻrisidagi taʼlimot deb ataldi. Falsafa

xudo toʻgʻrisidagi taʼlimot bilan

yaqinlashgan oʻrta ayerlarda N. falsafa

sohasidan uzoqlashdi. N.ning ayrim

unsurlari nasro-niy, musulmon va yahudiy

dinlarining olamni xudo tomonidan

yaratilishi toʻgʻrisidagi taishmotlariga

moslashtirildi. Natijada, N., koʻpincha,

xayol-parastlik shaklidagi natursafsataga

aylandi. Biroq, oʻrta ayerlarda

tabiatshunoslikning rivoji bilan bogʻliq

tarzda N. ham rivojlandi. Bu hol Gʻarbda

sxolastika rivojining soʻnggi bo-sqichi

davri (Foma Akvinskiy, Buyuk Albert

ijodi)da, Sharkda esa undan ancha

oldinroq — Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Ibn

Sino va boshqa faoliyatida kuzatiladi.

Uygʻonish davri falsafasida tabiatga

nisbatan qiziqishning ortib borishi bilan

N.ning yangi namoyandalari (J. Bruno, B.

Telezio, J. Kampanella, J. Kardano,

Paratsels, F. Patritsi) yuzaga keldi.

Uygʻonish davri N.si, asosan, panteizm va

gilozoizm negizida rivojlandi, koʻp

hollarda esa hayolpa-rastlik tusini oldi.

Tabiatni oʻrga-nishning tahliliy usullari

ustuvor boʻlgan 17—18-asrlarda N. ortga

chekindi. Biroq, N. nemis mumtoz

falsafasida falsafiy yoʻnalishlardan biri

sifatida yangidan olgʻa surildi (Kant,

Shelling , Oken, Gegel, Shopengauer,

Gyote, Karus). Tabiatshunoslikning ulkan

yutuqlari va idealistik N.ning unutila

borishi 20-asrda N.ni avval materializm

tomonga ogʻdirgan boʻlsa, soʻng uni

butunlay barham toptirdi. 19-asrning oxiri

va 20-asr boshlarida N.ning yangi turdagi

shakllarini kaytadan yaratishga urinishlar

(Ostvald, Reynke, Drish, Paladi,

N.Gartman) yuz berdi.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Bu maqolada boshqa til boʻlimlariga

ishorat yoʻq.

Siz ularni topib va ushbu maqolaga

qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz

mumkin.

Manbalar

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Naturfalsafa&oldid=1827280

" dan olindi 

Last edited 4 years ago by Ximik1991Bot