. Sharqda keng tarqalgan panteistik qarashlarda

Xudo

Xudo — diniy sigʻinish va eʼtiqod qilishning obʼyekti sifatida namoyon boʻladigan ilohiy kuch; azaliylik va abadiylik, yaratuvchilik timsoli. Har bir dinda X. butun olamni yaratuvchi sifatida eʼtirof etiladi. X. turli taʼlimotlarda turlicha talqin qilinadi. Aslini olganda xudo nazariyasi aniq ilmiy asoslanmagan nazaiyadir. Qad. diniy eʼtiqodlarda X.larga sigʻinish boʻlmay, jonsiz narsalarga, jon va ruhga, hayvon va o‘simliklarga topilgan (qarang Animizm, Fetishizm, Totemizm). Sharqda keng tarqalgan panteistik qarashlarda (qarang Panteizm) X. tabiatning oʻzida, X. va tabiat bir butunlikni tashkil etadi deb qaralgan. Zardushtiylikda ikki X. — yorugʻlik, yaxshilik X.si Ahuramazda va qorongʻulik, yomonlik X.si Anxramaynu (Axriman) bir-biriga qaramaqarshi qoʻyilgan. Qad. Sharq dinlarida va boshqa politeistik (qarang Politeizm) dinlarda juda koʻp X.larga eʼtiqod kilinib, ulardan biri bosh X., qolganlari ikkinchi darajali X.lar hisoblangan. Bunga yunon mifologiyasidagi X.lar iyerarxiyasi misol boʻla oladi. Monoteistik dinlarda (qarang Monoteizm) bitta X.ga sigʻinilgan. Buddizma^ dastlab X.larga sigʻinish inkor etilgan boʻlsada, keyinchalik Buddanint oʻzi X. deb tanilgan, bu dinda u bilan birga boshqa X.lar ham bor. Hinduiylikdya asosiy X.lar — Vishnu va Shiva. Iudaizmdagi X. — Yahva dastlab qabila X.si va mahalliy X. boʻlgan, qad. yahudiilarning birlashishi va Yahudiy podsholiginij tashkil etilishi bilan hamma yahudiylarning X.siga, keyinchalik esa qudratli, yagona X.ga aylangan. Xristianlikda X. mohiyatan yagona, lekin 3 qiyofada (otaxudo, oʻgʻilxudo, muqaddas ruhxudo) namoyon boʻladi. Islom dinida yagona xudo — Allohga eʼtiqod qilinadi. Unga eʼtiqod qilish bu dinning asosiy aqidasi. X.ga eʼtiqod qilish, X.dan qoʻrqish har qanday dinga xos.