Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

II BOB	HABIBULLO RAHIMOV HAYOTI VA IJODI
21
2.1	Habibullo Rahimovning dutor chog’usi uchun yaratilgan asarlari	21
2.2	“Dutor navosi” asari tahlili	24
	Glossariy	30
	Xulosa	32
	Foydalanilgan adabiyotlar	33

“Buyuk musiqa san’atini seving va o’rganing.

Bu sizga yuqori tuyg’ular, ehtiroslar, fikrlar-
ning butun dunyosini ochib beradi. Bu sizni
ma’naviy jihatdan boyitadi. Musiqa tufayli siz
o’zingizda yangi, ilgari noma’lum kuchlarni topasiz.
Siz hayotni yangi rang va ranglarda ko’rasiz.”
Dmitriy Shostakovich.
KIRISH

Insoniyat madaniyatining boshqa sohalarida bo’lganidek, musiqa san’atida ham uning taraqqiyot bosqichlarini o’rganish, o’zlashtirish jarayonda muhim xususiyatlar va qonuniyatlar yorqin namoyon bo’ladi. O’zbekistonning buyuk davlatga aylanishida ta’lim-tarbiya ishlarini oqilona yo’lga qo’yish, yoshlarrniz zamonaviy ilm-fan, madaniyat, texnika yutuqlari bilan muntazam tanishtirib borish katta ahamiyat kasb etadi.

Bitiruv malakaviy ishning dolzarbligi. O’zbek musiqa san’ati va madaniyati, Sharq madaniyati uyg’unligida ko’p asrlik tarixiy yo’lni bosib o’tgan. Bugungi kunda yoshlarimizga musiqiy ta’lim-tarbiya berishdan ko’zlanadigan maqsad, o’zbek xalqi va boshqa xalqlar musiqasini, jahon mumtoz kompozitorlarining asarlarini har taraflama chuqur, savodli o’rgatish va xalq cholg’ularida ijrochilik ko’nikmalarining hozirgi zamon yangi-yangi uslublari bilan boyitishdan iboratdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonivich Mirziyoyev tomonidan aynan biz yoshlar uchun keng imkoniyatlar yaratib berilmoqda. Bunga misol qilib 2019-yil mart oyidan Yoshlar dasturi doirasida “5 tashabbus” ning yo’lga qo’yilganligi yoshlar uchun katta imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Yoshlarimiz ilm-fan, madaniyat va san’at, sport, axborot texnologiyalari sohalarida katta yutuqlarga erishib, yurtimiz dong’ini dunyoga tanilishida bu imkoniyatlardan keng foydalanilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 31-maydagi Qarori bilan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasida madaniyat, san’at sohasini yanada rivojlantirish va takomillashtirish bo’yicha 2017-2021-yillarga mo’ljallangan chora-tadbirlar dasturida “Mamlakatimizni yangilash va modernizatsiya qilishning bugungi yangi bosqichida madaniyat va san’atning hayotimizdagi o’rni va ahamiyatini oshirish” vazifasi qo’yilgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 8-avgustdagi PQ-3178 sonli O’zbekiston Davlat Konservatoriyasi faoliyatini yanada rivojlantirish va takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi qarorlarida aynan cholg’u ijrochiligini yanada rivojlantirish ta’kidlab o’tilgan. Shu ma’noda musiqa san’atimizning cholg’u ijrochiligi yo’nalishini yanada rivojlantirish va uning madaniy hayotimizdagi ahamiyatini ko’rsatib berish dolzarb masala hisoblanadi.
Respublikamizda jumladan, milliy qadriyatlarining targ’ibotiga, milliy cholg’ularning o’rganilishiga keng o’rin berilishi bejiz emas, chunki Respublikada musiqiy ta’limning madaniyat va san’at o’quv yurtlari faoliyatini yaxshilash to’g’risida” (1996-yil 31-dekabr), “Ta’lim to’g’risida” (1997-yil 29-avgust), “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida” (1997-yil 29-avgust) va bir qator Qonun va farmonlarda o’quv-tarbiya jarayoni sifatini jahon mezonlari darajasiga ko’tarish, yoshlarga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni idrok etish mafkurasi asosida ularni vatanga mehr-muhabbat, mustaqillik g’oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash, o’quv maskanlarida o’qitilayotgan har bir fanning asosini tashkil etilishi uqtirilgan. O’zbekiston madaniyati azaldan ikki omilga tayangan.
Birinchisini xalqimizning qadimgi an’ana va urf-odatlari, mustaxkam milliy qadriyatlarimiz tashkil etsa, ikkinchisi – bu keng ko’lamli o’zgarishlar, jahon madaniyati yutuqlaridan o’rnak olishdir. Musiqa, teatr va boshqa madaniy sohalarda ko’plab yutuqlarga erishayotganimiz ham ushbu ikki omil samarasidan dalolat beradi. San’at sohasida, jumladan, bo’lajak cholg’u ijrochilari uchun amaliy ijrochilik salohiyatlarini oshirish bilan bir qatorda o’z sohasining har tomonlama o’rganish, uning ilmiy-nazariy, estetik tarbiyalash usullari, vositalarini, estetik tarbiyaning pedagogik-psixologik imkoniyatlarini oshirish zaruriyati alohida dolzarblik kasb etmoqda.
Dutor repertuarida bastakor va kompozitorlarning asarlari o’rin olgan, bulardan Habibullo Rahimovning “Dutor navosi” asarini olishimiz mumkin. Bu asarni olishimdan maqsad: Asarning mazmunini to’laqonli ochib berish va dutor zarblarining qo’llanilishi, dutorda qardosh xalqimiz Tojik xalqining bir-biridan farq qiluvchi ohang usullarini aniq qilib me’yoriga yetkazib ijro etishdan iboratdir. Har bir xalqning dutor ijrochiligidagi o’ziga xos texnik imkoniyatlari, usul boyliklari, ohang jozibalari mavjud. Albatta ularning betakror ijro mahoratlari sozanda uchun o’z faoliyatining rivojlantirilishida qulay imkoniyatdir. Dutor navosi asarida ham dutorda o’ziga xos texnik imkoniyatlar, murakkab o'lchovlarda kelgan ohanglar, ijrochilik saviyasining keng ko’lamdaligi serjilo sadolari, boyligi bilan boshqa asarlardan farq qiladi. Talabalarning yetuk ijrochi bo’lib shakllanishlardagi eng asosiy jihatlardan biri ularning amaliyotda cholg’u ijrochiligi texnikasi bo’yicha muayyan bilimga va yetarli mahoratga ega bo’lishlaridir.
Bugungi kunda O’zbekistonda dutor san’ati o’z rivojlanishining ma’lum bosqichini o’tayapti desak mubolag’a bo’lmaydi. O’zbekistonda kompozitorlik maktabi rivojlanganligi sababli dutor cholg’usining barcha turlari uchun maxsus asarlar yozish imkoniyati yaratildi. Mamlakatimizda o’nlab dutor san’ati sohasi bo’yicha yuqori malakali mutaxasislarning tarbiyalab yetishtirilganligi bugungi kunda dutor ijrochilik san’atiga, cholg’uda ijro etish va o’rganish uslubiyati yo’nalishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.