‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

R o‘yan (Марена красильная) 
- Rubia tinctorum L.
R o‘yan ro ‘yandoshlar-./?ivfoaceae oilasiga mansub bo‘lib, b o ‘yi 
80-100 sm ga yetadigan ko‘p yillik o ‘t o ‘simlik hisoblanadi. Poyasi 
to ‘rtqirrali, qarama-qarshi shoxlangan. Barglari tuxumsimon yoki
137

---

tuxumsimon-nishtarsimon, tekis qirrali ho‘lib, qisqabandi yordamida 
poyasida 4-6 tadan halqasimon o ‘rnashgan. Mayda sarg‘ish-yashil 
gullari barg q o ‘ltig‘idan o ‘sib chiqqan yarim soyabonga joylashib, 
siyrak ro‘vaksimon gul to‘plamini hosil qiladi. Ro‘yanning mevasi
- dumaloq, qora rangli, sershira ho‘l meva. Ro'yan iyun-avgust 
oylarida gullaydi, mevasi iyul-senlabrda yetiladi.
Markaziy Osiyo mamlakatlari va MDHning Yevropa qismining 
janubiy hududlaridagi daryo, kanal bo'ylarida, to ‘qaylarda, daryo 
bo‘ylaridagi butazorlarda, dalalarda begona o ‘t sifatida bog'larda va 
madaniy ekinzorlarda o ‘sadi. Xomashyosi uchun plantatsiyalarda 
o ‘stiriladi.
52-rasm.
R o‘yan (Марена красильная) -
Rubia tinctoium L.
Tibbiyotda ro ‘yanning ildizpoyasi va ildizi keng qoilaniladi. 
Ular erta bahorda yoki kech kuzda kovlanadi, tuproq va qumlardan

---

tozalanadi, suv bilan yuvib, у iriklarini inaydii bo'lukluigu qirqib, 
quyoshda yoki 45°Sissiqlikdagiquritgichlardaqui it ilmli Ko'yanning 
ildizpoyasi bilan ildizi tarkibida 5-6% antratsen uiuuulari (nli/.arin, 
rubcritrin kislota, риф ипп va boshqalar), 15% gaclia qandlur. 
organik (limon, olma, vino va boshqa) kislotalar, pcklm va boshqa 
biologik faol moddalar bor.
Ro‘yan o ‘simligining yer ostki organlari siydik huydush, 
spazmolitik og‘riqlami qoldirish ta ’siriga ega. Shuning uchun 
ularning dorivor preparatlari (qaynatmasi, tabletkasi, poroshogi va 
tabletka xolidagi quruq ekstrakti) siydik-tosh, buyrak-tosh kasalligi, 
o ‘t pufagi va o ‘t yo‘llari hamda podagra kasalliklarini davolash 
uchun ishlatiladi.
R o‘yan ildizpoyasining ekstrakti yuqorida keltirilgan kasal- 
liklarda q o ‘llaniladigan sistenal, enatin va boshqa kompleks pre- 
paratlar tarkibiga kiradi. Ro‘yan ildizidan tayyorlangan qaynatmani 
Abu Ali ibn Sino siydik haydovchi vosita sifatida hamda jigar, taloq 
shishi va boshqa kasalliklarda ishlatgan. Asal qo'shib tayyorlangan 
ildizi qaynatmasi bilan и falajni va nerv yalligManishini davolagan.
Bundan tashqari, ro‘yau ildizidan tayyorlangan qaynatma yoki 
damlamasi xalq tabobatida podagra kasalligini davolashda buyrak 
siydik y o ‘llari, o ‘t pufagi kasalligi va toshlami tushirish uchun 
qoilaniladi. Asal qo'shilgan qaynatmasi sariq kasalligida va zehn 
pastligida iehishga beriladi.