‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

59-rasm.
Qalampir yalpiz (Мята перечная) -
Mentha piperita L.
152

---

Mentoldan bosh og‘rig‘ini qoldiradigan migrcn qiilanii lay- 
yorlanadi. Mentol preparati — validol stenokardiyng.i (ko'krak qi- 
sish kasalligi) davo qilishda ishlatiladi. Bargi tinchliinlimvihi, o ‘t 
haydovchi va m e’da kasalliklarida ishlatiladigan yig'mii choylai, 
efir moyi qorin og‘rig ‘ini qoldiruvchi tabletka va toinchilar, men­
tol ingofen tarkibiga kiradi. Efir moyidan oziq-ovqat sanoalida va 
parfyumeriyada foydalaniladi. Markaziy Osiyo xalq tabobatida yal 
pizning yana ikki turidan foydalaniladi: bular - Osiyo yalpizi (Мяч a 
азиатская) - M. asiatica va Dala yalpizi (Мята полевая) - М. ar- 
vensis turlari hisoblanadi.
Osiyo yalpizi faqat Markaziy Osiyoda, Dala yalpizi Markaziy 
Osiyo, MDHning Yevropa qismi, Kavkaz va Sibirdagi nam yerlarda, 
daryo havzalarida, ariq b o ‘ylarida, adirlarda, tog ‘ etaklaridan bosh- 
lab, to to g ia m in g o ‘rta qismigacha b o ‘lgan yerlarda o ‘sadi.
Xalq tabobatida yalpizning bu turlarining yer ustki qismi ishlati­
ladi. 0 ‘simlik gullashidan oldin yoki gullash davrida yer ustki qismi 
o ‘rib olinib, soya yerda quritiladi, yirik poyalari ajratiladi va tashlab 
yuboriladi. Yalpizning bu turlarining yer ustki qismi tarkibida 0,34- 
1,58% efir moyi, flavonoidlar va boshqa moddalar bor. Efir moyi 
karvon, sitronellol pulegon, mentol, menton, karvakrol, silvestren va 
boshqa terpenoidlardan tashkil topgan.
Yalpiz turlari xalq tabobatida qadimdan qoilaniladi. Abu Ali 
ibn Sino yalpizni ovqat hazm ini yaxshilash, qusishni to ‘xtatish 
uehun hamda gijja haydovchi va qon to ‘xtatuvchi dori sifatida ish- 
latgan. Yalpiz turlarining yer ustki qismidan tayyorlangan qaynatma 
yoki quritilmagan o ‘simlikdan olingan shira xalq orasida qo‘tir, bod, 
ko ‘krak og ‘rig‘i, y o ‘tal, shirincha, sariq kasalligi, m e’da va boshqa 
kasalliklarni davolash uehun hamda chanqov bosuvchi, balg‘am 
k o ‘chiruvchi dori sifatida q o ‘llaniladi.
Qalampir yalpizni Respublikamizda dorivor o ‘simliklar yetishti- 
rishga ixtisoslashgan x o ‘jaliklarda keng miqyosda farmatsevtika 
maqsadlar uehun yetishtiriladi.
T o g‘ja m b il (Т и м ьян) -