‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

61-rasm.
Qizilmiya, shirinmiya (Солодка обыкновенная)
-
Glycyrrhiza glabra L.
Qizilmiya o ‘simligining ildizidan oziq-ovqat sanoatida (pivo, 
kvas kabilar tayyorlashda) hamda texnikada, to'qimachilik, 
kimyo sanoatida va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida keng 
foydalaniladi.
Qora andiz (Девясил высокий) -
Inula helenium L.
Qora andiz Astradoshlar (murakkabguldoshlar) -
Asteraceae
(Compositae)
oilasiga mansub bo‘lib, bo‘yi 100-80 sm keladigan 
yirik ko‘p yillik o ‘t o ‘simlik hisoblanadi. Poyasi bitta yoki bir nech- 
ta, tik o ‘sadi, yuqori qismi shoxlangan. Ildiz oldi barglari yirik, uzun 
bandli, ellipssimon yoki cho‘ziq tuxumsimon va o ‘tkir uchli bo‘ladi.

---

I’oyasidagi barglari maydaroq, cho'ziq tuxiim.simuii bo'lib, bandi 
yordamida yoki bandsiz (poyasining yuqori qismidngiluii) poya va 
.lioxlarida ketma-ket o'm ashgan. Hamma barglari sciltik (ayniqsa 
pastki tomoni) va tishsimon qirrali b o ‘ladi. Tilla sariq gullari poyasi 
bilan shoxchalari uchida qalqonsimon yoki shingilsimon to'pgul lio- 
sil qiluvchi savatchalarga joylashgan.
62-rasm.
Qora andiz (Девясил высокий) -
Inula helenium L.
Qora andizning mevasi - to ‘rt qirrali, cho'zinchoq. Qora andiz 
iyul oyidan boshlab sentabrgacha gullaydi, mevasi avgust-oktabrda 
etiladi. Qora andiz MDH davlatlarining Yevropa qismi, Kavkaz, 
Markaziy Osiyo, Q ozog‘iston va G 'arbiy Sibirdagi tog‘ etaklaridan 
toki tog'lam ing o 'rta qismigacha bo'lgan o'rmonlarda, daryo vodiy- 
larida, butalar orasida, o'tloqlarda, o'rmonlardagi ochiq joylarda va 
boshqa namlik bilan ta ’minlangan yerlarda o'sadi.

---

Tibbiyotda qora andizning ildizpoyasi bilan ildizi ishlatiladi. Ular 
kuzda mevasi pishib to ‘kilgandan so‘ng yoki crta baxorda kovlab 
olinadi, tuproq va loydan suv bilan yuvib tozalanadi, y o ‘g ‘onlarini 
maydalab, ochiq havoda — quyoshda quritiladi. Qora andizning yer 
ustki qismi tarkibida 1-3% efir moyi, 44% gacha inulin va boshqa 
uglevodlar, saponinlar, 0,16% alkaloidlar, smola, bo‘yoq va boshqa 
biologik faol moddalar bor.
Ildizpoyasi bilan ildizining qaynatmasi nafas y o ‘llari kasalligida 
balg‘am ko‘chiruvchi vosita sifatida qo‘llaniladi. Yer ostki organ- 
laridan olingan allanton prcparati m e’da va o ‘n ikki barmoq ichak 
yarasi kasalligini davolash uehun ishlatiladi. Qora andiz preparat­
lari va efir moyi yallig‘lanishga qarshi, antiseptik va gijja haydov­
chi (ayniqsa efir moyi tarkibidagi allontolakton va izoallantolakton 
birikmalari) ta’sirga ega. Qora andiz ildizi bilan ildiz poyasi y o ‘talga 
qarshi va balg‘am ko‘chirish uehun ishlatiladigan yig‘malar-choylar 
tarkibiga kiradi.
Qora andiz qadimdan xalq tabobatida turli kasalliklarni davolash 
uehun qoMlanib kelingan. Uni Abu Ali ibn Sino b o ‘g ‘im og‘riganga, 
radikulit kasalliklariga davo qilgan, ildiz qaynatmasini balg‘am 
ko‘chiruvchi, siydik haydovchi vosita sifatida ishlatgan, ildizi bilan 
bargining qaynatmasiga dokani h o ‘llab et uzilgan joyga bog'langan.
Qora andizning ildiz va ildizpoyasidan tayyorlangan qaynatma 
yoki damlama va ulaming poroshogi hozirgi vaqtda ham xalq ta­
bobatida balg‘am ko‘chiruvchi, isitmani tushiruvchi, terlatuvchi, 
siydik va gijja haydovchi, ishtaha ochuvchi vosita sifatida ishlati­
ladi. Nafas yo ‘llari shamollashi va yallig‘lanishi, buyrak va siydik 
yo‘llari hamda m e’da kasalliklarida, gripp, bavosil va boshqa kasal- 
liklami davolashda qo‘llaniladi.
Tabobatda andizning boshqa turlari ham qo‘llaniladi: Sariq an­
diz (Девясил крупный) -