‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Turkiston ism alog‘i (Ш пинат туркестанский)
-
Spinacia turkestanica Jljin.
Ismaloq sho‘radoshlar -
Chenopodiaseae
oilasiga mansub 
b o ‘lib, bo'yi 10-60 sm b o ‘ladigan ikki uyli, bir yillik o ‘t o ‘simlik. 
Poyasi tik o ‘sadi, barglari patsimon qirqilgan, uchidagi bo‘lakchasi 
yirik uchburchak-yoysimon, qolganlari mayda, cho‘ziqsimon yoki 
chiziqsimon, poyasining o ‘rta qismidagilari qisqa bandli uchburchak- 
yoysimon, eng yuqoridagilari, b a ’zan lansetsimon b o ‘lib, uzun 
bandi (ildizoldi to ‘p barglari va poyaning pastki qismidagi barglari) 
bilan yoki bandsiz poyada ketma-ket o ‘mashgan. Mayda, ko‘rimsiz, 
bir jinsli gullari poya uchida boshoqdan tashkil topgan ro ‘vaksimon 
to ‘pgulga (otalik gullari) yoki barg qo‘ltig‘iga (onalik gullari) 
joylashgan. Ismaloqning mevasi - qattiq, tikanli to‘p meva. Ismaloq 
aprel-iyun oylarida gullaydi va mevasi yetiladi.
Markaziy Osiyoda begona o ‘t sifatida sug‘oriladigan yerlarda, 
tog‘oldi yaylovlarida, bug‘doyzorlarda va ekinzorlarda k o ‘plab 
o ‘sadi.
Xalq tabobatida ismaloqning yer ustki qismi ishlatiladi. Uni 
o'sim lik gullagan vaqtida yig‘iladi va soya yerda quritiladi yoki 
quritmay qo‘llaniladi. Ismaloqning yer ustki qismi tarkibida karotin, 
16 mg%, S, Bi, B2, vitaminlari, qandlar, organik kislotalar, oqsil va 
boshqa biologik faol moddalar bor.
Tabobatda ismaloqning yer ustki qismi darmon beruvchi vosita 
sifatida qo ilaniladi hamda kamqonlikda, raxit va boshqa avitami- 
noz kasalliklarida vitaminlarga boy parhez ovqat sifatida iste’mol 
qilishga tavsiya etiladi.

---

Kovul (Каперцм колючие) - Capparis \pino\a /..
Kovul kavardoshlar -
Capparidaseae
oilasign mansub bo'lib, 
bo‘yi 2,5 m gacha yetadigan sershox tikanli, yer biig’irlab o'suvchi 
poyali ko‘p yillik lianasimon o 4t o ‘simlik. Barglari yumalnq, teskaii 
tuxumsimon yoki ellipssimon b o ‘lib, poyasi bilan shoxlarida bandi 
yordamida ketma-ket o ‘mashgan. Oq rangli, yirik to ’rt bo'lakli 
gullari uzun bandi bilan barg q o itig ‘iga joylashgan. Mevasi ko‘p 
urug‘li, teskari tuxumsimon, sershira b o ‘lib, h o ‘l mevaga o ‘xshab 
ketadi. Kovul may-iyun oylarida gullaydi, mevasi iyul-avgustda 
yetiladi.
Markaziy Osiyo, Qrim, Kavkazda dalalarda, adirlarda, yo‘l 
bo'ylarida, ariq va kanallam ing qirg‘oqlarida, tepaliklarda, b a’zan 
ekinzorlarda o‘sadi.
Xalq tabobatida kovulning yer ustki qismi, mevasi va ildizi ish­
latiladi. Yer ustki qismi o ‘simlik gullagan vaqtda yig‘iladi va soya 
yerda quritiladi. Gulini o ‘simlik to ‘liq gullaganda, mevasini - yetil- 
ganda teriladi. Guli soyada, mevasi esa ochiq havoda quyoshda 
quritiladi. Kovul ildizi erta bahorda yoki kcch kuzda kovlab olinadi, 
suvda yuvib, tuproqdan tozalanadi va quyoshda quritiladi.
Kovulning yer ustki qismi tarkibida 0,32% rutin, kversetin, 150 
mg% gacha S vitamin, staxidrin, tioglikozid, saponinlar, bo‘yoq 
moddalar, mevasida-36% gacha qandlar, 25-25,6mg% S vitamini, 
1,46% flavonoidlar, tioglikozid; urug‘ida 25-36% yog‘; ildizida -
1,2% alkaloidlar (staxidrin); 0,44% flavonoidlar, 4,5% qand, ku- 
marinlar va boshqa biologik faol moddalar bor [30].
Abu Ali ibn Sino kovul o'sim ligini nafas qisishi, m e’da-ichak 
kasalliklarini davolash uchun hamda og‘riq qoldiruvchi, yaralarni 
tuzatuvchi va gijja haydovchi vosita sifatida qo‘llagan.
Xalq tabobatida ildizidan tayyorlangan qaynatma shamollagan- 
da, falaj, sariq, bod, taloq kasalliklarini davolashda, yer ustki qismi 
damlamasi m c’da-ichak kasalliklari, yaralar va astmani davolashda, 
siydik haydovchi vosita sifatida qoMlaniladi. Gulining shirasi bilan 
yaralar davolanadi, meva qaynatmasi milkni mustahkamlash, tish 
og‘rig‘ini qoldirish, bavosil va boshqa kasalliklami davolash uchun 
ishlatiladi.

---