‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sharq jiydasi (JIox восточный) - Elaeagnus orientalis L.
Jiyda jiydadoshlar -
Elaeagnaseae
oilasiga mansub bo‘lib, bo‘yi
3-7 m ga yetadigan daraxt. Daraxt tanasi qizil-qo‘n g ‘ir po ‘stloq bi-
46

---

Ian qoplangan. Yosh novdalari va bargi kumush-oq rangli, qalin va 
qattiq tangachalar bilan qoplangan. Barglari nishtarsimon yoki ellip- 
simon, o ‘tkir uchli b o iib , poya va shoxlarida bandi bilan ketma-ket 
o'rnashgan. X ushbo‘y, sariq rangli, to ‘rt b o ‘lakli gullari 1-3 tadan 
barg q o ‘ltig‘iga joylashgan. Mevasi - sariq rangli, cho‘ziq-dumaloq, 
danakli meva.
Jiyda mevasi may oyida gullaydi, mevasi sentabr-oktabrda pisha- 
di. Jiyda Markaziy Osiyo, MDH Yevropa qismining janubiy hudud- 
larida, Kavkaz va Q ozog‘iston, G ‘arbiy Sibirdagi to ‘qayzorlarda 
o ‘sadi. Sharq jiydasining xalq seleksiyasi navlari “non jiyda” 
nomi bilan keng miqyosda aholi tomonidan mevali daraxt sifatida 
o ‘stiriladi.
2-rasm.
Sharq jiydasi (Jlox восточный
) - Elaeagnus orientalis, L,
Xalq tabobatida jiydaning mevasi ishlatiladi. Mevasi to ‘liq pi- 
shib yetilgan vaqlida qoqib olinadi va ochiq havoda soyada quriti­
ladi. Jiyda mevasi tarkibida 40-67,8% qandlar (jumladan 16,12-
47

---

44,6% fruktoza, 18- 32,79% glyukoza), 36% gacha tanidlar, 0,44- 2, 
46% organik kislotalar, 100 mg % gacha S vitamini, mineral tu- 
zlar, bargida 251,6- 350,0 mg% S vitamini, gulida 0,2- 0,3% efir 
moyi, p o 'stlo g 'id a alkaloidlar (tetragidrogarmol, N-metil tetragi- 
drogarmol) bor. Jiyda mevasi (yoki meva qaynatmasi) xalq taboba- 
tida m e’da-ichak kasalliklarida (ich ketishda), yuqori nafas yo‘llari 
shamollashida qo'llaniladi.
Mevasidan olingan “pshiatin” preparati ilmiy tibbiyotda 
m e’da-ichak kasalliklarini davolashda ichishga, og‘iz bo‘shlig‘i 
yallig'langanda chayish uchun ishlatiladi. Daraxt tanasidan olingan 
jiyda yelimi farmatsevtika amaliyotida emulgator sifatida ishlatiladi.