‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

58-rasm.
Yantoq (Верблюжья колючка) -
Alhagi adans.
Yantoq ildizidan tayyorlangan qaynatma (ba’zan damlamasi 
ham) xalq tabobatida qon to ‘xtatish, dizenteriya, bavosil, jigar,

---

m e’da yarasi va boshqa kasalliklami, yaralarni dnvolash ucbun 
hamda o ‘t va siydik haydovchi, terlatuvchi va siny.i don sifatida 
qo'llaniladi. Yer ustki qismidan tayyorlangan datnlaina yuqorida 
ko'rsatilgan kasalliklarda hamda angina, ton/illit, slomalil, bunin- 
tomoq yalliglanishida, burishtiruvchi vosita sifatida it h kdish. 
m e’da-ichak kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Shakarli yanloq 
mannasi yosh bolalarga surgi sifatida beriladi.
Ildizi va yer ustki qismining qaynatmasi, suyuq ekstrakti 
va damlamasi siydik haydash, terlatuvchi, qon to ‘xtatuvchi, 
yalliglanishga qarshi ta ’sir etuvchi va yaralarni davolovchi vosita 
sifatida ilmiy tibbiyotda ishlatishga tavsiya etilgan.
Qalampir yalpiz (Мята перечная) -
Mentha piperita L.
Qalampir yalpiz yasnotkadoshlar (labguldoshlar) -
Lamiaceae
(Labiatae)
oilasiga mansub bo‘lib, bo‘yi 30-100 sm keladigan ko‘p 
yillik o ‘t o ‘simlik hisoblanadi. Poyasi bir nechta, tik o ‘sadi, to ‘rt 
qirrali, barglari cho‘ziq tuxumsimon yoki nishtarsimon, o'tkir uchli, 
arrasimon, notekis qirrali b o ‘lib, qisqa bandi yordamida poyada 
qarama-qarshi o ‘rnashgan. Qizil binafsha rangli, mayda gullari 
poyasi bilan shoxlari uchida guj joylashgan boshoqsimon to ‘pgulni 
hosil qiladi. Yalpizning mevasi - to‘rtta yong‘oqcha. Yalpiz iyun- 
sentabr oylarida gullaydi.
Qalampir 
yalpiz 
MDH 
mamlakatlarida 
yo w o y i 
holda 
uchramaydi. U Ukraina, Belorussiya va Moldaviya respublikalarida, 
Rossiyaning Krasnodar o ‘lkasi hamda Voronej viloyatida, Markaziy 
Osiyo davlatlarida madaniy sharoitlarda o'stiriladi.
Tibbiyotda qalampir yalpizning bargi, ba’zan, efir moyi olish 
uchun butun yer ustki qismi va o ‘simlikdan olingan efir moyi ish­
latiladi. Bargi (yoki yer ustki qismi) o ‘simlik gullay boshlaganda 
o ‘rib olinadi, xirmonda quritiladi, b a’zan so‘ri ustida yoki maxsus 
quritgichda quritiladi. Poyasidan barglari ajratib olinadi, poyasi 
esa tashlab yuboriladi. Keyin barglarini quyoshda quritib olinadi. 
0 ‘simlik kuzda yangidan k o ‘karib, gullash davrida yana bir marta 
o ‘rib olinadi. Efir moyi olish uchun o ‘rilgan yer ustki qismi quritil- 
may hoTligicha farmatsevtika zavodlariga yuboriladi.

---

Qalampir yalpiz bargi tarkibida 2,4-2,75% efir moyi, karo- 
tin, gesperidin, betain, ursol va oleanol triterpen kislotalari bor. 
Efir moyi 41-65% mentol, 9-25% menton, 4-9% mentol efirlari va 
boshqa kimyoviy birikmalardan tashkil topgan.
Qalampir yalpiz qadimdan xalq tabobatida turli kasalliklarni 
davolash uehun ishlatilgan. Abu Ali ibn Sino qalampir yalpiz bilan 
bosh va quloq og‘rig‘ini davolagan, hamda ovqat hazmini yaxshi­
lash, yaralami, sariq va boshqa kasalliklarni davolash uehun ishlat- 
gan.
Qalampir yalpiz bargi va efir moyining dorivor preparatlari 
(damlamasi, nastoykasi va yalpiz suvi) k o ‘ngil aynishini va qu- 
sishni to‘xtatishda hamda ovqat hazmini yaxshilashda ishlatiladi. 
Yalpiz suvi yana og‘iz chayqash, dorilar ta ’mini yaxshilash uehun 
qoMlaniladi. Mentol preparatlari quloq, burun, nafas y o ‘llari kasal­
liklarida hamda tish og‘rig‘ini qoldirish uehun ishlatiladi.